فرصت‌سوزی 8 ساله دولت‌های یازدهم و دوازدهم در استفاده از فرصت پنجره جمعیتی/ سیاست‌های اشتباه دولت روحانی مردم ایران را پیر کرد
به گزارش موج رسا; جمعیت و منابع انسانی، یکی از عوامل تعیین‌کننده توسعه هر کشوری است که بهره‌برداری کامل از آن باید به عنوان یکی از هدف‌های راهبردی توسعه در نظر گرفته شود. اگرچه تاثیر نوسانات اقتصادی بر رویدادهای حیاتی، توجه متخصصان را به خود جلب می‌کند اما می‌توان گفت آثار متغیرهای جمعیتی و نوسانات کوتاه‌مدت آن‌ها در مقایسه با عوامل اثرگذار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تا حدودی تحت شعاع قرار گرفته و یک گزینه محتمل این بوده که شاخص‌های جمعیتی شامل ساختار سنی و جنسی، اندازه جمعیت و توزیع جغرافیایی آن با آهنگ آرامی نسبت به متغیرهای اقتصادی مانند نرخ اشتغال و بیکاری تغییر می‌کنند. نتایج تحولات یا انتقال ساختار سنی، توجه بسیاری از مطالعات جمعیت‌شناختی و اقتصادی را معطوف به خود کرده است.
همانگونه که گفته شد آهنگ شاخص‌های جمعیتی به آرامی تغییر می‌کند اما در صورتی که برنامه‌ریزی مدون برای این کار وجود نداشته باشد، روزی فرا می‌رسد که نتایج همین تغییرات به چشم می‌آید و جامعه با پیری جمعیت مواجه می‌شود که جبران آن بسیار زمان‌بر و البته هزینه‌بر خواهد شد.
تعداد افراد جویای کار در هر جامعه‌ای به اندازه و ترکیب جمعیت آن کشور بستگی دارد و در میان عوامل متعددی که رشد جمعیت را به رشد نیروی کار مرتبط می‌سازد، عوامل مربوط به زاد و ولد و مرگ از اهمیت بیشتری برخوردارند گرچه هر یک به طور جداگانه بر ساختار جمعیت، تاثیر می‌گذارند. نرخ زاد و ولد فقط در تعداد افراد تازه به دنیا آمده موثر است در حالی که نرخ مرگ و میر، تمام گروه‌های سنی را به طور نابرابر دربرمی‌گیرد. کاهش سریع مرگ و میر، حجم نیروی کار کنونی جمعیت را گسترش می‌دهد و نرخ بالای زاد و ولد موجب می‌شود که نسبت وابستگی بیشتر شود و نیروی کار آینده افزایش یابد.
امروزه اکثر کشورهای در حال توسعه با رشد فزاینده عرضه نیروی کار، روبه‌رو هستند. به دلیل رشد بالای جمعیت این کشورها در 2 دهه گذشته، افرادی که امروزه به نیروی کار این کشورها افزوده می‌شوند در واقع کسانی هستند که قبلاً متولد شده‌اند. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که کل نیروی کار کشورهای در حال توسعه از حدود 2.1 میلیارد نفر در سال 1990 به 2.4 میلیارد نفر در سال 2000 و به حدود 3 میلیارد نفر در پایان ربع اول قرن بیست و یکم (2025) خواهد رسید.
کشورهای در حال توسعه باید سالانه بیش از 30 میلیون شغل جدید ایجاد کنند تا تعداد کل بیکاران در سطح فعلی، ثابت بماند. کشور ما نیز از تجربه سایر کشورهای در حال توسعه، مستثنی نبوده و انفجار جمعیت در اواخر دهه 1350 و اوایل دهه 60 و در نتیجه، جوان شدن جمعیت با تاخیر 15 تا 20 سال، تاثیر خود را بر بازار کار نهاده است. نسبت جمعیت 29-15 ساله طی سال‌های 80- 1370 به یکباره از 26.6 درصد به 30 درصد افزایش یافته و این تغییر ساختار و جوان شدن جمعیت و ورود شمار زیادی از جوانان به بازار کار، ضرورت توجه به ایجاد اشتغال و بازار کار را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد البته باید ببینیم آیا کشورمان در حال حاضر نیز جوان است یا نه.
* ابلاغ سیاست‌های کلی «جمعیت» از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در اردیبهشت 1393 سیاست‌های کلی «جمعیت» که براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی و پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، تعیین شده است را ابلاغ کردند.
متن ابلاغیه رهبر انقلاب به روسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به شرح زیر است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
با عنایت به اهمیت مقوله جمعیت در اقتدار ملی و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز و در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، سیاست‌های کلی جمعیت، ابلاغ می‌گردد. با در نظر داشتن نقش ایجابی عامل جمعیت در پیشرفت کشور، لازم است برنامه‌ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست‌های جمعیتی انجام گیرد. همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه‌های ذیربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقت، سرعت و قوت، صورت گیرد و نتایج رصد مستمر اجرای سیاست‌ها گزارش شود.
سیاست‌های کلی جمعیت عبارتند از:
1- ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش نرخ باروری به بیش از سطح جانشینی
2- رفع موانع ازدواج، تسهیل و ترویج تشکیل خانواده و افزایش فرزند، کاهش سن ازدواج و حمایت از زوج‌های جوان و توانمندسازی آنان در تامین هزینه‌های زندگی و تربیت نسل صالح و کارآمد.
3- اختصاص تسهیلات مناسب برای مادران به‌ویژه در دوره بارداری و شیردهی و پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان و تقویت نهادها و موسسات حمایتی ذیربط
4- تحکیم بنیان و پایداری خانواده با اصلاح و تکمیل آموزش‌های عمومی درباره اصالت کانون خانواده و فرزندپروری و با تاکید بر آموزش مهارت‌های زندگی و ارتباطی و ارائه خدمات مشاوره‌ای بر مبنای فرهنگ و ارزش‌های اسلامی - ایرانی و توسعه و تقویت نظام تامین اجتماعی، خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی در جهت سلامت باروری و فرزندآوری.
5- ترویج و نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی - ایرانی و مقابله با ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی
6- ارتقای امید به زندگی، تامین سلامت و تغذیه سالم جمعیت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه اعتیاد، سوانح، آلودگی‌های زیست‌محیطی و بیماری‌ها
7- فرهنگسازی برای احترام و تکریم سالمندان و ایجاد شرایط لازم برای تامین سلامت و نگهداری آنان در خانواده و پیش‌بینی ساز و کار لازم برای بهره‌مندی از تجارب و توانمندی‌های سالمندان در عرصه‌های مناسب
8- توانمندسازی جمعیت در سنّ کار با فرهنگسازی و اصلاح، تقویت و سازگار کردن نظامات تربیتی و آموزش‌های عمومی، کارآفرینی، فنی و حرفه‌ای و تخصصی با نیازهای جامعه و استعدادها و علایق آنان در جهت ایجاد اشتغال موثر و مولّد
9- بازتوزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت، متناسب با ظرفیت زیستی با تاکید بر تامین آب با هدف توزیع متعادل و کاهش فشار جمعیتی
10- حفظ و جذب جمعیت در روستاها و مناطق مرزی و کم‌تراکم و ایجاد مراکز جدید جمعیتی به‌ویژه در جزایر و سواحل خلیج فارس و دریای عمان از طریق توسعه شبکه‌های زیربنایی، حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری و ایجاد فضای کسب و کار با درآمد کافی
11- مدیریت مهاجرت به داخل و خارج هماهنگ با سیاست‌های کلی جمعیت با تدوین و اجرای ساز و کارهای مناسب
12- تشویق ایرانیان خارج از کشور برای حضور و سرمایه‌گذاری و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانایی‌های آنان
13- تقویت مولفه‌های هویت‌بخش ملی (ایرانی، اسلامی، انقلابی) و ارتقای وفاق و همگرایی اجتماعی در پهنه سرزمینی به‌ویژه در میان مرزنشینان و ایرانیان خارج از کشور
14- رصد مستمر سیاست‌های جمعیتی در ابعاد کمّی و کیفی با ایجاد ساز و کار مناسب و تدوین شاخص‌های بومی توسعه انسانی و انجام پژوهش‌های جمعیتی و توسعه انسانی
* برآورد جمعیت کشور از سال 1390 تا 1395 (فاصله بین 2 سرشماری عمومی نفوس و مسکن)
جمعیت کشور بر اساس داده‌های مرکز ملی آمار ایران در سال 1390 طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن 75 میلیون و 150 هزار نفر بود که برآورد جمعیت کشور بعد از آن تا سال 1395 به ترتیب 76 میلیون و 75 هزار، 77 میلیون و 16 هزار، 77 میلیون و 970 هزار، 78 میلیون و 940 هزار و 79 میلیون و 926 هزار نفر بوده است.
طبق این داده‌ها رشد جمعیت از سال 1396 تا سال جاری نیز به ترتیب 81 میلیون و 70 هزار، 82 میلیون و 84 هزار، 83 میلیون و 75 هزار، 84 میلیون و 38 هزار و 84 میلیون و 971 هزار نفر پیش‌بینی شده است که باید منتظر نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1400 باشیم تا ببینیم تا چه اندازه محقق شده است.
همچنین طبق این داده آماری، جمعیت کشور تا سال 1415 به میزان 95 میلیون و 278 هزار نفر پیش‌بینی شده است.
کارشناسان مرکز ملی آمار ایران 4 سناریو را برای رشد سالانه جمعیت کشور از سال 1395 تا افق 1430 طی دوره‌های 5 ساله پیش‌بینی کرده‌اند. این سناریوها شامل افزایش بالاتر از سطح جانشینی (2.6 فرزند)، ثبات باروری در سطح جانشینی (2.11 فرزند)، کاهش باروری با شیب ملایم باروری (1.95 فرزند) و کاهش باروری با شیب تند (1.5 فرزند) است.
طبق این داده آماری، جمعیت کشور با سناریوی افزایش بالاتر از سطح جانشینی در سال 1405 به 89 میلیون و 991 هزار و با سناریوی کاهش باروری با شیب تند به 88 میلیون و 541 هزار نفر خواهد رسید. همچنین جمعیت کشور در سال 1430 با سناریوی بالاتر از سطح جانشینی به میزان 112 میلیون و 475 هزار نفر و با سناریوی کاهش باروری با شیب تند به میزان 95 میلیون و 318 هزار نفر پیش‌بینی شده است. ضمن اینکه رشد متوسط سالانه جمعیت کشور طی تا سال 1430 با سناریوی بالاتر از سطح جانشینی به .079 فرزند و با سناریوی کاهش باروری با شیب تند به منفی 0.01 فرزند می‌رسد.
نسبت جنسی جمعیت کشور (حاصل تقسیم تعداد مردان به زنان و ضرب در 100 ) در سال 1395 در نقاط شهری و روستایی به ترتیب 102 و 105 و کل کشور 103 بوده است. همچنین نسبت وابستگی جمعیت کشور (حاصل تقسیم جمعیت خارج از سن فعالیت به جمعیت واقع در سن فعالیت) در سال 1395 در نقاط شهری و روستایی به ترتیب 40.53 و 50.78 و در کل کشور نیز 43.07 بوده است. ضمن اینکه نسبت جوانی جمعیت کشور در سال 1395 که با شاخصی به نام ورتهایم سنجیده می‌شود نیز برای نقاط شهری و روستایی به ترتیب 23 و 26.9 و کل کشور 24 بوده است.
* پیش‌بینی کاهش نرخ رشد جمعیت
کمیته رصد و پایش سیاست‌های جمعیتیِ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در گزارشی از وضعیت فعلی جمعیت و میزان موالید کشور در 6 ماهه اول سال 98 چنین منتشر کرد:
از سال 1380 تا سال 1394 در کشور، افزایش موالید در حال رخ دادن بوده اما پس از سال 1394 به علت خالي شدن توان دروني جمعيت، تعداد تولدها با شیب تقریباً تندی شروع به کاهش کرده و در سال 1397 میزان موالید کشور نسبت به سال قبل با کاهش بیش از 8 درصدی مواجه شده که در 2 دهه اخیر بی‌سابقه بوده است. ضمن آنکه در 6 ماهه اول سال 1398 نسبت به 6 ماهه اول سال 1397 این تعداد با 13 درصد کاهش مواجه بوده که کاهش بیش از 92 هزار تولد را به همراه داشته است.
در این گزارش آمده که تخمین زده می‌شود در پایان امسال (1398) میزان تولد کشور به رقم یک میلیون و 205 هزار و 954 تولد برسد که کاهش بی‌سابقه‌ای نسبت به سال‌های گذشته داشته است.
تعداد تولدهای سال 1397 در مقایسه با سال 1394 نشان‌دهنده کاهش 203 هزار و 710 نفری است. همچنین میزان موالید از حدود 20 در هر هزار نفر جمعیت در سال 1394 با کاهشی محسوس به 16.7 در هر هزار نفر جمعیت در سال 1397 رسیده و تخمین زده می‌شود که در سال 1398 نرخ زاد و ولد با 14.5 تولد به ازای هر هزار نفر جمعیت به کمترین حد خود در طی 50 سال گذشته رسیده باشد.
در ادامه این گزارش آمده که طبق برآوردهای انجام‌شده بر مبنای نتایج سرشماری، جمعیت ایران در پایان نیمه اول سال 1398 برابر با 82 میلیون و 776 هزار و 270 نفر رسیده است. مطابق نتایج سرشماری، نرخ رشد جمعیت ایران از 1.29 درصد در سال 1390 به 1.24 درصد در سال 1395 رسیده و برآوردها نشان می‌دهد که نرخ رشد جمعیت در حال حاضر به حدود 1 درصد رسیده باشد ضمن آنکه پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم.
* سیاست‌های دولتی که ایران را پیرتر کرد
روزنامه جام جم در خرداد سال جاری به بررسی عملکرد ۸ سال اخیر دولت در حوزه جمعیت و فرزندآوری پرداخت.
در بخشی از این گزارش آمده است: اگر بررسی عملکرد دولت‌های یازدهم و دوازدهم در حوزه‌هایی همچون آسیب‌های اجتماعی، نظام بهداشت و درمان و حتی محیط زیست نشان از یک کارایی حداقلی داشته باشد این عملکرد در حوزه جمعیت طی 8 سال گذشته نه تنها آورده‌ای نداشته که حکایت از تخریب و یک بازگشت به عقب تاسف‌بار است. این ساده‌شده آن مساله‌ای است که قرار است جزئی‌تر در این گزارش به آن پرداخته شود.
کارشناسان این حوزه، باور دارند ابلاغ و اجرای سیاست‌های ضدّجمعیتی در دولت تدبیر و امید آنقدر آشکار و عیان است که برای توصیف عملکرد این دولت نمی‌توان حتی از واژه «غفلت» استفاده کرد. مصداق‌ها آنقدر زیاد است که حتی از حوصله این گزارش هم فراتر می‌رود. از عدم اجرای سیاست‌های کلی جمعیت و دستکاری آماری نرخ رشد جمعیت کشور گرفته تا مشروط کردن یارانه موالید جدید و ایجاد محدودیت سنی برای دریافت وام ازدواج، همه از جمله تصمیمات ضدّجمعیتی دولتی است که با شعار تدبیر و امید از سال ۹۲ تا به امروز بر مسند کار است. این در حالی است که هشدار درباره بحران جمعیت، یکی از پُرتکرارترین هشدارها در ۱۰ سال گذشته در کلام رهبر معظم انقلاب است و دولت حسن روحانی نه تنها اعتنایی به این هشدارها نداشته که نشان داده درست برخلاف همه آن هشدارها عمل کرده است.
نگاهی به اهم تصمیمات دولت در 8 سال گذشته در حوزه جمعیت بدون در نظر گرفتن موارد مهم و کلی است. به این مفهوم که مهمترین دلیل در تشویق به فرزندآوری وضعیت اقتصادی است در حالی که شرایط اقتصادی در 2 دولت مورد اشاره (یازدهم و دوازدهم) آنقدر نابسامان بوده که حتی جزء مسائل مورد اشاره این گزارش قرار نمی‌گیرد یا در مورد دیگر باید به مسکوت ماندن قانون تسهیل ازدواج در دولت اشاره کرد که هیچ اقدامی در اجرای آن صورت نگرفت و به نوعی محاط بر همه تصمیمات گرفته‌شده دولت تدبیر در حوزه جمعیتی قرار گرفته است.
عدم اجرای سیاست‌های کلی جمعیت، دستکاری آماری نرخ رشد جمعیت کشور، نداشتن طرح حمایتی خاص برای فرزند چهارم، مشروط کردن یارانه موالید جدید، محدودیت سنی برای دریافت وام ازدواج، عدم تصویب طرح «جمعیت و تعالی خانواده» و عدم حمایت از درمان ناباروری از جمله دلایل و سیاست‌های غلط دولت تدبیر و امید در کاهش جمعیت کشور طی 8 سال اخیر است.
* پنجره جمعیت در حال بسته شدن است
در ادامه این گزارش آمده است: مصداق‌های جزئی دیگری هم در راستای ضدجمعیتی بودن عملکرد دولت تدبیر و امید وجود دارد اما تلخی ماجرا این است که با فرصت‌سوزی 8 ساله در این حوزه، زمان کمی برای جبران باقی مانده است. پیش از دولت تدبیر و امید هم غفلت‌هایی صورت گرفته است، صالح قاسمی، کارشناس تحولات جمعیت ایران می‌گوید: «در مقطعی در دهه ۶۰ کشور به سمت توجیه تنظیم خانواده رفت و اگر اتفاقی پیرامون این موضوع در دولت وقت یا دولت‌های بعدی افتاد یا برآیند اراده نظام بود یا ناشی از غفلت مسوولان اما چیزی که آشکار است این که در اوایل دهه ۹۰ رهبر انقلاب به صراحت درباره موضوع جمعیت، هشدار دادند و پیرو آن سیاست‌های نظام کاملاً تغییر کرد و به طور رسمی هم ابلاغ شد اما اتفاقی که پیرو این موضوع در دولتی که تازه بر سر کار آمده بود افتاد، این بود که نه تنها اعتنایی به این تغییر سیاست‌ها نکرد بلکه در بسیاری از تصمیماتش همان الگوی قانون تنظیم خانواده را پیگیری کرد. حتی به این کارها هم بسنده نشد و جلوی کارها و اقداماتی که ذیل موضوع جمعیت انجام می‌شد هم گرفته شد!» اما سوال این است که دولت بعدی در این حوزه چه کاری می‌تواند صورت دهد، آن هم با توجه به عملکرد نامناسب دولت یازدهم و دوازدهم در این حوزه.
صالح قاسمی می‌گوید: «نکته مهم این است که همچنان نگاه ما باید معطوف به آینده باشد. باید بدانیم که دولت سیزدهم فارغ از هر نوع گرایش سیاسی، دولتی است که سال‌های پایانی پنجره جمعیتی در آن قرار دارد و به نوعی فرصت آخر ما در این حوزه است. اگر این دولت در این حوزه به درستی عمل کند، می‌تواند دولت نجات ساختار جمعیت ایران لقب بگیرد و اگر این اتفاق نیفتد آخرین فرصت‌های پنجره جمعیتی هم از بین می‌رود و دیگر هیچ کاری از دست ما برنخواهد آمد.»
* وضعیت نگران‌کننده کاهش میزان موالید در زنجان
محمدرضا صائینی، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان از وضعیت نگران‌کننده کاهش میزان موالید در زنجان خبر داد.
وی گفت: سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در خصوص وضعیت جمعیتی کشور، نیازمند توجه بیشتری از سوی مسئولان بوده و متولیان باید برنامه درستی در این زمینه پیاده‌سازی کنند.
این مسئول با اشاره به فرصت 15 تا 20 ساله استفاده از پنجره جمعیتی افزود: در حال حاضر در سال‌های طلایی پنجره جمعیتی قرار داریم که باید با برنامه‌ریزی مناسب متولیان، عدم رشد جمعیت جبران شود.
صائینی با بیان اینکه استان زنجان در حال حاضر دارای حدود یک میلیون و 100 هزار نفر است که درصد جمعیتی بالای ۶۰ سال این استان ۱۱.۳ درصد است، خاطرنشان کرد: شاخص امید به زندگی در استان زنجان نیز حدود ۷۹ سال است که این آمار در بانوان یک و نیم سال بیشتر است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان، کاهش میزان موالید استان را نگران‌کننده اعلام کرد و گفت: در سال ۹۴ بیشترین موالید با ۲۲ هزار و ۱۸۰ نفر ثبت شده که در سال‌های اخیر با کاهش به حدود ۴ هزار نفری این آمار به ۱۶ هزار و ۹۸۱ نفر در سال گذشته رسیده است.
صائینی با بیان اینکه برنامه‌ریزی برای رشد جمعیت باید یک دهه قبل‌تر انجام شود، ادامه داد: سیاست‌های یک دهه‌ای در زمینه جمعیت، کارساز است و برای استفاده از فرصت پنجره طلایی امروز زمان تصمیم‌گیری است.
وی، نمودار مرگ نوزاد در استان زنجان را سند افتخار ملی برای استان عنوان کرد و گفت: این نمودار با مرگ 6.42 در برابر هر یک هزار کودک متولد شده به عنوان شاخص توسعه‌یافتگی است.
صائینی، درصد متوسط رشد سالانه جمعیت در زنجان را ۱.۱ درصد اعلام کرد و بیان داشت: وضعیت زنجان در این شاخص نسبت به نُرم کشوری بهتر است.
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان ادامه داد: میزان باروری کلی برای زنان ۱۰ تا ۴۹ سال در استان در سال گذشته رقم ۱.۹۱ است که در مقایسه با سال ماقبل که ۲.۲ درصد بود، کاهش ۱۱ دهم درصد را نشان می‌دهد.
صائینی با بیان اینکه روند ازدواج زنجان در فاصله سال‌های بین ۹۰ تا ۹۸ کاهش یافته و حدود ۴۷ درصد است، افزود: روند طلاق در زنجان نسبت به نُرم کشور بهتر است.
* 30 سال از فرصت جمعیتی زنجان برای رشد اقتصادی باقی مانده است
ایرج امینی، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار موج رسا؛ با اشاره به پنجره جمعیتی این استان گفت: تنها 30 سال از فرصت طلایی و تکرارناپذیر جمعیتی برای رشد و توسعه اقتصادی باقی مانده است.
امینی اظهار داشت: پنجره جمعیتی، دوره‌ای است که بیشتر از دوسوم جمعیت در سنین کار و فعالیت (15 تا 64 ساله) حضور دارند که این دوره به طور بالقوه می‌تواند فرصتی فوق‌العاده برای رشد اقتصادی را فراهم آورد.
وی تصریح کرد: این پنجره برای همیشه یا مدت طولانی، باز نخواهد ماند و منفعت جمعیتی به سرعت تبدیل به بار جمعیتی می‌شود.
امینی خاطرنشان کرد: پنجره جمعیتی و نقش نیرومحرکه آن در شتاب بخشیدن به رشد و توسعه اقتصادی به طور اتوماتیک و خودبه‌خود صورت نمی‌گیرد لذا تحقق پتانسیل ایجادشدۀ رشد اقتصادی به بسترهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مناسب بستگی دارد.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان با بیان اینکه در حال حاضر بیکاری، فقدان فرصت‌های شغلی و سرمایه‌گذاری کافی از مهمترین چالش‌ها در دوران پنجره جمعیتی کشور است، افزود: گسترش فرصت‌های شغلی، سرمایه‌گذاری مطلوب و بهبود کیفیت سرمایه انسانی می‌تواند بسترهایی برای بهره‌برداری از فرصت طلایی جمعیت ایجاد کند.
وی در پاسخ به اینکه میزان تحقق و اثرگذاری پنجره جمعیتی به چه عواملی نیازمند است، گفت: انعطاف‌پذیری بازارهای کار در جذب نیروی کار در حال افزایش و ایجاد فرصت‌های شغلی، محیط سیاسی و ساختارهای نهادی مناسب (نهادسازی)، اجرای سیاست‌های جمعیتی مناسب، بهداشت عمومی خوب، اجرای سیاست‌های تجارت و اقتصاد آزاد، سرمایه‌گذاری و مدیریت اقتصادی مناسب، حذف اقتصاد دستوری و بهبود سرمایه انسانی از عوامل موثر در پنجره جمعیتی است.
امینی با اشاره به نسبت وابستگی (بار تکفل) استان زنجان از سال 1335 تا 1415 اظهار داشت: بیشترین بار تکفل استان در سال 1365 به ازای هر 100 نفر، 105 نفر بوده و کمترین میزان آن نیز در سال 1390 به ازای هر 100 نفر، 41 نفر بوده است.
وی خاطرنشان کرد: بار تکفل (نسبت وابستگی)، نشان‌دهنده مقدار تکفلی است که افراد واقع در سن فعالیت، تامین هزینه‌های افراد غیرفعال را بر دوش می‌کشند.
امینی افزود: این شاخص از طریق مجموع جمعیت زیر 15 ساله و بالای 65 ساله، تقسیم بر جمعیت 15 تا 64 ساله به دست می‌آید.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان با بیان اینکه نسبت وابستگی یا بار تکفل جمعیت استان زنجان در سال جاری 47.2 خواهد بود، گفت: یعنی در سال 1400 تقریباً به ازای هر 2 نفر در سن فعالیت، یک نفر خارج از سن فعالیت خواهد بود.
* مشکلات اقتصادی، دلیل اصلی عدم تمایل خانواده‌ها برای فرزندآوری
جمال بختیاری، جامعه‌شناس و پژوهشگر در گفت‌وگو با خبرنگار موج رسا؛ با بیان اینکه متاسفانه جمعیت کشور به سمت پیری می‌رود، گفت: برای پاسخ دقیق به این موضوع باید بررسی‌های تحلیلی انجام شود اما بر اساس مطالعات که انجام شده، پارامترهای زیادی در این زمینه موثر است.
وی با بیان اینکه علت و مشکل اصلی کاهش جمعیت در ایران ناشی از فشار اقتصادی است، اظهار داشت: نظریه‌ای به نام «کاشت باورها» وجود دارد که می‌گویدرسانه‌ها می‌توانند نظریه و باور را به صورت پنهان در ذهن مردم نهادینه کنند که این نظریه در ایران نیز اجرا می‌شود.
بختیاری با بیان اینکه قبلاً در تبلیغات یا سریال‌های تلویزیونی، یک فرزند در کنار والدین قرار می‌گرفت، خاطرنشان کرد: اما اکنون تعداد زیادی فرزند در کنار والدین قرار می‌دهند. برای مثال؛ این موضوع در سریال «دودکش» مشاهده شد که اخیراً از شبکه یک سیما پخش شد.
* راهکارهای بلندمدت برای افزایش جمعیت ارائه نمی‌شود
جامعه‌شناس و پژوهشگر تصریح کرد: این اقدامات بی‌تثیر نیست اما تاثیر روساختی دارد و برای اینکه به صورت اساسی بررسی کنیم هم باید در باورها تجدید نظر شود و هم وضعیت اقتصادی خانواده‌ها بهبود پیدا کند و هم راهکارهای بلندمدت ارائه شود چرا که متاسفانه راهکارها کوتاه‌مدت هستند.
وی با اشاره به تشویق‌ها و تسهیلاتی که در گذشته برای فرزندان سوم و چهارم به بعد بود که اجرا نشد، گفت: صِرف تشویق‌ها موثر نیست و این خود خانواده است که باید تصمیم بگیرد و تصمیم خانواده‌ها نیز بر اساس توانمندی اقتصادی و مالی است.
بختیاری با اشاره به برخی نگرانی‌ها در خانواده‌ها اظهار کرد: خانواده‌ها نمی‌خواهند یک انسانی را وارد جامعه کرده و وی را دچار مشکلاتی کنند که آینده‌اش تهدید شود.
وی با بیان اینکه نه تنها ایران بلکه دنیا با مشکلاتی نظیر بحران آب و انرژی مواجه است، خاطرنشان کرد: معضل دیگری به نام بیکاری در ایران وجود دارد و نظر خانواده‌ها بر این است که در صورتی که فرزندی را به دنیا آورده و پرورش دهند، آیا در آینده فرد مفیدی خواهد بود و شغل مناسبی خواهد داشت یا نه؟
این جامعه‌شناس و پژوهشگر با بیان اینکه انگیزه‌ها از بین رفته است، افزود: از یک سو شغلی وجود ندارد و جایگاه اجتماعی برای فرزندان در جامعه در نظر گرفته نشده است که برای تشویق خانواده‌ها قطعا باید مسائل اقتصادی و از جمله مشکل بیکاری، حل شود.
* منابع انسانی، نوعی سرمایه‌گذاری است
وی تصریح کرد: باید باور را در خانواده‌ها نهادینه کنیم نه اینکه با یک تبلیغ تبلیغ تلویزیونی در پی افزایش جمعیت باشیم بلکه خانواده‌ها نیز باید به این باور برسند و این حساسیت را درک کنند که منابع انسانی، نوعی سرمایه است و اگر این سرمایه از دست برود به پیری اجتماعی مبتلا می‌شویم، جوانگرایی در جامعه از بین می‌رود و خودمان هم یک مصرف‌کننده خواهیم بود.
بختیاری با بیان اینکه سیاست‌های روابط بین‌الملل نیز پارامتر دیگری است که می‌تواند کمک کند، افزود: متاسفانه شرایط طوری شده که انسان‌ها فراری شده‌اند. برای نمونه، کشورهایی مانند کاندا و استرالیا جدیداً مهاجرپذیر شده‌اند.
این جامعه‌شناس گفت: این کشورها سرمایه‌ای که از کشورهای دیگر برای کمک می‌خواهند، نفر و در واقع نیروی انسانی است.
وی با بیان اینکه کشورهای مذکور، امتیازاتی برای مهاجرت فرزندان کمتر از 18 سال ارائه می‌دهند، اظهار کرد: قصد و هدف آن‌ها از دادن امتیاز به مهاجران این است که در آینده در آن کشور، بزرگ و بارور شوند و در انجا فرزند به دنیا بیاورند.
بختیاری با بیان اینکه ایران به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی، برعکس آن‌ها بوده و مهاجر فرست است، خاطرنشان کرد: متاسفانه به دلیل شرایطی که ایجاد شده، ایران‌گریزی صورت گرفته و حتی جوانان افغانی که در ایران بودند با مشاهده بهبود شرایط افغانستان (قبل از اتفاقات یک هفته اخیر) به کشور خود بازمی‌گشتند اما جوانان ما دائم در فکر مهاجرت هستند.
وی افزود: اگر تمام این پارامترها و سایر پارامترهای موثر را در کنار یکدیگر قرار دهیم، علت وضعیت پنجره جمعیتی به صورت کامل، توجیه می‌شود.// آ
گزارش از بهنام آقاجانلو
انتهای خبر/