کشت پسته ضرورت بقا کشاورزی در بحران آب
به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «موج‌رسا»؛ در استان زنجان، جایی که خشکسالی نفس محصولات آب‌دوست را بریده، کشت پسته چونان نگینی سبز بر تارک کشاورزی می‌درخشد.
بیشتر بخوانید
این میوه تاب‌آور، با مقاومت کم‌نظیرش در برابر شوری آب، کم‌آبی و سرمای زمستان، چالشی بزرگ را به فرصتی طلایی بدل کرده است.
زمین‌های شور و کم‌آب زنجان، که روزگاری نماد محدودیت بودند، امروز با درختان پسته، نماد سازگاری و نویدبخش رونق شده‌اند.
پسته زنجان، نه تنها به دلیل سازگاری زیست‌محیطی، بلکه به خاطر بازارپسندی بالا و ارزش افزوده چشمگیرش پس از فرآوری، کشاورزان را به سوی خود کشانده است آب و هوای خاص منطقه با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد، بستری ایده‌آل برای رشد این طلای سبز فراهم آورده و پتانسیل تولید انبوه و باکیفیت را نوید می‌دهد.
البته، برای شکوفایی کامل این پتانسیل، حمایت‌های هدفمند ضروری است؛ از تسهیلات مالی و آموزش‌های تخصصی در زمینه آبیاری نوین و مبارزه با آفات گرفته تا تأمین نهال‌های مرغوب و مقاوم با این راهکارها، زنجان می‌تواند به‌قطب مهمی در تولید پسته کشور تبدیل شده و گامی بلند در جهت توسعه پایدار و افزایش درآمد کشاورزان بردارد.
در این راستا «موج‌رسا» گفتگویی با علی شاهمرادی، پسته کار نمونه زنجان و دکترای کشاورزی ترتیب داد که در ادامه می‌خوانید.
کشت پسته راه‌حل مبارزه با کم‌آبی
موج‌رسا: با توجه به کاهش چشمگیر کیفیت و کمیت آب در استان زنجان (به‌ویژه در مقایسه با دهه‌های گذشته و حاشیه رودخانه قزل‌اوزن)، چه استراتژی‌های بلندمدتی برای مدیریت پایدار منابع آبی در بخش کشاورزی این استان، فراتر از صرفاً جایگزینی محصولات می‌تواند اتخاذ شود؟
شاهمرادی: صحبت‌ها به وضوح نشان می‌دهند که چگونه در دهه‌های گذشته، کشاورزی در ایران با بحران فزاینده آب مواجه شده است.
در حالی که در دهه‌های ۷۰، فراوانی آب امکان کشت بی‌محدودیت محصولات را فراهم می‌آورد و حتی هزاران متر مکعب آب در دسترس بود، افزایش بی‌رویه چاه‌ها و کاهش کیفیت آب، این رویا را به خاطره‌ای دور تبدیل کرده است.
این وضعیت به‌ویژه در مناطقی مانند استان زنجان که زمانی حاشیه رودخانه قزل‌اوزن از غنای آبی برخوردار بود، مشهود است.
محدودیت‌های آبی نه تنها کمیت، بلکه کیفیت آب را نیز تحت تاثیر قرار داده و کشاورزان را به فکر راهکارهای جایگزین انداخته است.
در این میان، تجربه آغاز کشت‌های جدید و جایگزین در سنین جوانی، نشان‌دهنده روحیه انطباق‌پذیری و نوآوری است، به‌طور خاص، صحبت از نیاز 5 هزار متر مکعب آب در فصول گرم و استفاده بهینه از یک هزار و ۲۵۰ متر مکعب آب در زمستان و پاییز (که به دلیل عدم استفاده رودخانه قزل‌اوزن در این فصول، محدودیت آبی کم‌تری دارد) بسیار حائز اهمیت است این رویکرد، ضمن حفظ منابع آبی، امکان کاشت محصولاتی با نیاز آبی کم‌تر را فراهم می‌کند.
در ادامه، 3 هزار و ۷۵۰ متر مکعب باقی‌مانده برای فصل بهار در نظر گرفته می‌شود این مدل برنامه‌ریزی هوشمندانه، با تاکید بر محصولاتی که با کمبود کلسیم و تغییرات آب و هوایی سازگارند، می‌تواند راه حلی پایدار برای کشاورزی در شرایط کم‌آبی باشد.
مقاومت‌ها و مخالفت‌ها از سوی برخی نهادها، از جمله وزارت جهاد کشاورزی، در ابتدا وجود داشت؛ اما شواهد علمی و نتایج عملی این رویکرد، در نهایت به پذیرش آن در مناطقی مانند زنجان منجر شد.
این تجربه نشان می‌دهد که سیاست‌های دولت و وزارتخانه نیز باید در جهت حمایت از محصولات جایگزین و روش‌های نوین کشاورزی گام بردارند تا آینده‌ای پایدار برای کشاورزی ایران رقم بخورد، این فقط یک تغییر در نحوه کشت نیست، بلکه یک تحول اقتصادی و سیاسی است که باید به طور جدی پیگیری شود.
کشت پسته ضرورتی برای بقاء کشاورزی استان
موج‌رسا: چرا کشت پسته در زنجان علاوه بر اینکه یک معیار اقتصادی است، ضرورتی برای بقاء کشاورزی در منطقه نیز تلقی می‌شود؟
پسته‌کار نمونه استانی: تجربه موفق کاشت پسته در استان زنجان، چراغ امیدی را در میان چالش‌های فزاینده کم‌آبی و شوری خاک روشن کرده است در سال ۱۳۸۴، کشت آزمایشی پنج هکتار پسته به نتایج چشمگیری منجر شد؛ به‌طوری‌که این باغ پسته اکنون چهار برابر متوسط کشوری عملکرد دارد و نمونه‌ای درخشان از انطباق با شرایط اقلیمی منطقه به شمار می‌رود.
کشت پسته در شمال‌غرب ایران، به‌ویژه در زنجان، با توجه به عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا (بین ۴۰۰ تا یک هزار و ۴۰۰ متر) کاملاً توجیه‌پذیر است.
حتی وجود پسته وحشی در کوهستان‌های زنجان از دیرباز، گواه بومی بودن این گیاه در منطقه است یکی از نکات کلیدی برای موفقیت، مدیریت دقیق ارتفاع و زمان برداشت است.
ارتفاع بیش از یک هزار و ۴۰۰ متر توصیه نمی‌شود، زیرا سرمای زودرس می‌تواند کیفیت مغز پسته را کاهش دهد برداشت پسته معمولاً از اول تا ۱۰ مهر انجام می‌شود تا از تغذیه برگ‌ها از مغز در هوای خنک جلوگیری شود با این حال، باید توجه داشت که برای گلدهی و باروری پسته، گرما در زمان مناسب ضروری است.
علاوه بر جنبه اقتصادی، وضعیت بحرانی کیفیت آب در مناطقی مانند حاشیه قزل‌اوزن، کشاورزان را به سمت کشت پسته سوق داده است.
شوری آب در این مناطق به حدی است که اگر نیم لیتر آب را بجوشانیم، ۷/۲ کیلوگرم نمک باقی می‌ماند، این شوری بی‌سابقه، نه تنها محصولات پرآبی مانند سیب را تهدید می‌کند، بلکه درختان مقاوم‌تری چون زردآلو را نیز در معرض خطر قرار داده و سالانه حدود ۶۰ کیلوگرم نمک در هر متر مربع خاک تزریق می‌کند.
در گذشته، آبیاری با آب شیرین بهاره می‌توانست شوری خاک را کاهش دهد، اما اکنون حتی در فصل پربارش بهار نیز آب شیرین کافی برای این منظور وجود ندارد.
این وضعیت، کشت پسته را نه تنها یک انتخاب اقتصادی، بلکه یک ضرورت برای بقاء کشاورزی در منطقه تبدیل کرده است مقاومت پسته در برابر شوری و نیاز آبی کم‌تر، آن را به تنها راهکار برای حفظ خاک و ادامه امرار معاش کشاورزان تبدیل می‌کند.
سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ در کشت پسته در زنجان، شاهدی بر این مدعاست که پسته، تنها امید برای آینده کشاورزی در این مناطق است.
کشت پسته سرمایه‌گذاری نسل در نسل
موج‌رسا: چرا سرمایه‌گذاری در باغ پسته یک سرمایه‌گذاری نسل در نسل با افق ۱۵۰ ساله محسوب می‌شود و این طولانی بودن عمر مفید و بازدهی چگونه بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی کشاورزان و سرمایه‌گذاران تأثیر می‌گذارد؟
پسته‌کار نمونه استانی برای کشاورزی پایدار در استان زنجان، انتخاب رقم مناسب پسته و رعایت ملاحظات زیست‌محیطی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بر اساس تجربیات موجود، ارقامی چون بادامی‌زرندی، قزوینی و کله‌قوچی در این منطقه عملکرد خوبی از خود نشان داده‌اند، اما در میان آنها، اکبری بهترین بازدهی را دارد. پس از اکبری، ارقام احمدآقایی و قزوینی و سپس فندقی و کله‌قوچی نیز گزینه‌های مناسبی هستند.
نکته قابل تأمل در مورد رقم احمدآقایی، رفتار مادرانه آن است؛ این رقم با تمام توان برای حفظ محصول خود تلاش می‌کند، اما این ویژگی می‌تواند منجر به ضعف درخت و کاهش باردهی برای چهار سال متوالی شود.
با این حال، به دلیل تحمل پسته به تنش‌های سرمایی، کم‌آبی و شوری خاک، ریسک کشت این محصول در زنجان نسبت به سایر مناطق پسته خیز ایران پایین‌تر است، هرچند ریسک تگرگ به دلیل سرمای منطقه وجود دارد.
سرمایه‌گذاری در باغ پسته یک سرمایه‌گذاری بلندمدت و نسل در نسل محسوب می‌شود که افقی ۱۵۰ ساله دارد، در حالی که سایر محصولات باغی معمولاً در افق ۲۰ تا ۲۵ ساله بازدهی می‌دهند.
با توجه به شرایط کم‌آبی و شوری خاک در زنجان، افزایش کشت پسته و جایگزینی آن با باغات دیگر یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است این تغییر رویکرد، نیازمند حمایت‌های جدی از سوی نهادهای مربوطه است.
پسته درختی کاملاً متفاوت با درختان سردسیری است و نیازمند مطالعات دقیق قبل و بعد از سرمایه‌گذاری است در این راستا، همکاری با مراکز تحقیقات کشاورزی و استفاده از مشاوره متخصصان ضروری است سازمان جهاد کشاورزی در حال حاضر با بررسی زمین‌های پیشنهادی و طبقه‌بندی آنها به مناطق سبز، زرد و قرمز، به کشاورزان برای انتخاب بهترین مکان کشت پسته کمک می‌کند.
به‌عنوان مثال، یکی از خطوط قرمز کشت پسته، رطوبت بالای کنار رودخانه‌هاست به همین دلیل، برای کاشت پسته باید حداقل ۳۰۰ متر از حاشیه رودخانه فاصله گرفت تا رطوبت بالا به محصول آسیب نرساند این اقدامات، گامی مهم در جهت تضمین موفقیت و پایداری کشت پسته در استان زنجان است.
انجام حمایت‌ها در گسترش باغات پسته موثر است
موج‌رسا: با در نظر گرفتن پتانسیل زنجان برای کشت پسته، چه سیاست‌های حمایتی (مانند تسهیلات بانکی، آموزش فنی، و ایجاد صنایع تبدیلی) از سوی دولت و سازمان‌های ذیربط می‌تواند به توسعه پایدار این بخش و افزایش بهره‌وری آن در مقیاس استانی و ملی کمک کند؟
شاهمرادی: در حالی که زنجان با چالش کمبود آب مواجه است، آبیاری منظم مزارع پسته، تقریباً هر ۱۰ روز یک بار، نشان می‌دهد که این محصول در صورت مکان‌یابی صحیح، بهترین جایگزین برای محصولات پرآب و راهی مؤثر برای عبور از بحران آب است. حمایت‌های سازمان جهاد کشاورزی، به ویژه در تأمین هزینه نهال و پیوند برای کشاورزان تأیید شده، نقشی کلیدی در تشویق به توسعه کشت پسته ایفا می‌کند.
پسته، سرمایه‌گذاری بلندمدتی است که از سال پنجم به باردهی می‌رسد، بنابراین اعطای وام‌های بلندمدت با سود کم برای توسعه آبیاری قطره‌ای، می‌تواند انگیزه‌بخش باشد.
وجود کارشناسان مجرب در مرکز تحقیقات کشاورزی زنجان، یک مزیت بزرگ برای این استان محسوب می‌شود برخلاف سایر محصولات که کارآفرینی فصلی دارند، پسته به‌صورت مداوم در طول سال به کار نیاز دارد و بیش‌ترین فعالیت‌ها در فصول پاییز و زمستان، پس از برداشت (از اوایل تا اواسط مهر) متمرکز می‌شود.
این امر، به طور متوسط برای ۱۲ نفر در سال شغل ثابت ایجاد می‌کند و در زمان برداشت، روزانه برای حدود ۱۰۰ نفر اشتغال‌زایی می‌کند.
پیش‌بینی می‌شود امسال سه هزار تن پسته برداشت شود که با گذر زمان و افزایش باغات، این رقم نیز افزایش خواهد یافت. پس از حدود ۲۰ سال تلاش و کسب تجربه، مدیریت تغذیه و آبیاری مزارع پسته بهینه خواهد شد.
توسعه باغات پسته نباید به قیمت حذف سایر محصولات زراعی ضروری صورت گیرد؛ بلکه باید به‌عنوان جایگزینی هوشمندانه برای محصولات پرمصرف و پرآب در نظر گرفته شود این رویکرد، با توجه به شوری آب و خاک، تنها راهکار بلندمدت برای حفظ کشاورزی و معیشت در زنجان است.
انتهای خبر/