تک‌فرزندی، خطری جدی برای آینده
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «موج‌رسا»؛ تمایل فزاینده خانواده‌ها به داشتن تنها یک فرزند، که در دهه‌های اخیر به یک معضل اجتماعی تبدیل شده، پیامدهای عمیقی بر ساختار جمعیتی و همچنین ابعاد روانی، اجتماعی و اقتصادی افراد و خانواده‌ها دارد.
بیشتر بخوانید
تک‌فرزندی، اگرچه ممکن است در نگاه اول مزایایی از نظر تمرکز والدین بر روی تنها فرزند یا مدیریت بهتر منابع مالی داشته باشد، اما در بلندمدت آسیب‌ها و چالش‌های قابل‌توجهی را به همراه دارد که در ادامه به تفصیل به آن‌ها پرداخته می‌شود.
یکی از بارزترین پیامدهای تک‌فرزندی، احساس دائمی تنهایی در کودک است. او هیچ همبازی، هم‌صحبت یا شریکی برای تقسیم تجربیات روزمره ندارد.
این فقدان ارتباط عمیق با خواهر یا برادر می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی در دوران کودکی و حتی در بزرگسالی شود. در دنیایی که تعامل و همکاری حرف اول را می‌زند، فردی که از کودکی فرصت کم‌تری برای یادگیری این مهارت‌ها داشته، ممکن است در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران دچار مشکل شود.
این احساس تنهایی می‌تواند به شکل‌گیری اضطراب و افسردگی در دوره‌های مختلف زندگی فرد دامن بزند.
در خانواده‌های تک‌فرزند، تمام امیدها، آرزوها و انتظارات والدین بر دوش تنها فرزند قرار می‌گیرد. او تنها امید خانواده برای موفقیت، پیشرفت و حتی تأمین نیازهای آینده است. این فشار روانی می‌تواند بسیار طاقت‌فرسا باشد، زیرا کودک احساس می‌کند که باید همواره بهترین باشد و کوچک‌ترین اشتباهی می‌تواند باعث ناامیدی والدین شود. کنترل مداوم والدین و اطرافیان بر زندگی او، فضایی از استرس و عدم اعتماد به نفس را ایجاد می‌کند که مانع از رشد طبیعی و خودجوش او می‌شود.
محیط خانواده، اولین و مهم‌ترین مدرسه اجتماعی برای هر فرد است. در خانواده‌های چندفرزندی، کودکان از طریق تعامل با خواهر و برادران خود، مهارت‌هایی چون همکاری، مذاکره، حل اختلاف، همدلی و سازش را می‌آموزند. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه در یک گروه فعالیت کنند، چگونه نظرات خود را بیان کنند و چگونه با دیدگاه‌های متفاوت کنار بیایند. تک‌فرزندان به‌دلیل فقدان این فرصت‌های یادگیری، اغلب در این زمینه دچار کمبود هستند. مهارت حل مسئله، که نیازمند درک دیدگاه‌های مختلف و یافتن راه‌حل‌های مشترک است، در آن‌ها به سختی شکل می‌گیرد.
زندگی سرشار از فراز و نشیب است و مواجهه با چالش‌ها، بخشی جدایی‌ناپذیر از آن است. خواهر و برادرها در کنار یکدیگر، تجربه‌های متنوعی از موفقیت، شکست، شادی و اندوه را پشت سر می‌گذارند. این تجربیات مشترک به آن‌ها کمک می‌کند تا تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری روانی خود را افزایش دهند. تک‌فرزندان، که این تجربیات را کم‌تر لمس کرده‌اند، ممکن است در بزرگسالی در مواجهه با سختی‌ها و شکست‌ها، دچار ضعف روانی شوند و نتوانند به خوبی با فشارهای زندگی کنار بیایند.
تمرکز کامل والدین بر روی تنها فرزند، می‌تواند منجر به ایجاد فضایی مملو از نگرانی و اضطراب شود. والدین ممکن است به‌دلیل ترس از دست دادن تنها فرزند یا نگرانی‌های بی‌مورد، بیش از حد مراقب او باشند و این حس ناامنی را به کودک منتقل کنند. همچنین، بار سنگین انتظارات و مسئولیت‌هایی که بر دوش او قرار می‌گیرد، می‌تواند منبع دائمی استرس و اضطراب برای او باشد. این شرایط روانی نامساعد، نه‌تنها بر کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه می‌تواند در بلندمدت به مشکلات جدی‌تری منجر شود.
در بسیاری از فرهنگ‌ها، به‌ویژه در خانواده‌های سنتی‌تر، خواهران و برادران در مسائل اقتصادی نیز به یکدیگر کمک می‌کنند. آن‌ها ممکن است در مواقع نیاز، بخشی از درآمد یا پس‌انداز خود را به اشتراک بگذارند یا در کسب و کار یکدیگر شریک شوند. این همبستگی اقتصادی، حس حمایت و امنیت را در خانواده تقویت می‌کند. در خانواده‌های تک‌فرزند، این نوع تعامل اقتصادی کم‌تر مشاهده می‌شود و فرزند تنها، در مواجهه با مشکلات مالی، ممکن است حمایت کم‌تری دریافت کند.
خواهر و برادرها می‌توانند نقش‌های متنوعی را در زندگی یکدیگر ایفا کنند؛ آن‌ها می‌توانند دوستان صمیمی، هم‌تیمی‌های ورزشی، هم‌دردهای دوران غم و راهنمایان مسیر زندگی باشند. این روابط چندوجهی، به رشد اجتماعی و عاطفی فرد کمک شایانی می‌کند.
در خانواده‌های تک‌فرزند، این طیف گسترده از نقش‌ها کم‌تر وجود دارد و فرزند تنها، از تجربه‌های غنی این روابط محروم می‌ماند.
شبکه خانواده گسترده، شامل عمو، دایی، خاله، عمه و فرزندان آن‌ها، نقش حیاتی در ایجاد یک شبکه حمایتی قوی ایفا می‌کند. در صورت بروز اختلافات خانوادگی یا مشکلات شخصی در زندگی آینده، وجود این بستگان می‌تواند منبع حمایتی مهمی باشد.
در خانواده‌های تک‌فرزند، این شبکه خویشاوندی محدودتر است و فرد در مواقع بحرانی، ممکن است احساس بی‌پناهی بیش‌تری کند.
با افزایش امید به زندگی، مسئله نگهداری از والدین سالمند به یکی از چالش‌های مهم خانواده‌ها تبدیل شده است. در خانواده‌های پرجمعیت، این مسئولیت خطیر بین خواهران و برادران تقسیم می‌شود و فشار روانی و مالی کم‌تری بر دوش هر فرد قرار می‌گیرد. اما در خانواده‌های تک‌فرزند، تمام بار مراقبت و نگهداری از والدین سالمند بر دوش تنها فرزند خواهد بود که می‌تواند بسیار دشوار و طاقت‌فرسا باشد.
روند کاهشی فرزندآوری و گرایش به تک‌فرزندی، زنگ خطری جدی برای آینده جمعیتی کشور است که نیازمند توجه ویژه به پیامدهای اجتماعی، روانی و اقتصادی آن و اتخاذ سیاست‌های حمایتی مناسب برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری بیشتر است.
نویسنده: اکرم محمدی منفرد، دبیرجمعیت خاتم‌الاوصیا زنجان
انتهای خبر/