به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «موج‌رسا»؛ کاهش نرخ باروری در ایران، از جمله در استان زنجان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های جمعیتی حال حاضر کشور به شمار می‌رود که پدیده‌ای نگران‌کننده است که می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، پیامدهای عمیق اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی برای کشور به‌همراه داشته باشد.
بیشتر بخوانید
این کاهش، نتیجه پیچیده‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی است که در هم تنیده شده‌اند و سیاست‌گذاران را با معضل جدی در حوزه جمعیت روبه‌رو کرده‌اند. کارشناسان دلایل متعددی را برای این روند نزولی برمی‌شمارند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
عوامل اقتصادی
نخستین و شاید جدی‌ترین مانع فرزندآوری، مشکلات اقتصادی است. تورم، گرانی مسکن، هزینه‌های بالای آموزش، بهداشت و درمان و به‌طور کلی افزایش شدید هزینه‌های زندگی، فشار مضاعفی بر خانواده‌ها وارد کرده و توان آنان را برای فرزندآوری کاهش داده است.
در چنین شرایطی بسیاری از زوج‌های جوان با تردید یا حتی ترس نسبت به فرزندآوری نگاه می‌کنند و سعی می‌کنند با محدود کردن تعداد فرزندان، از عهده هزینه‌های فعلی و آینده زندگی برآیند.
نااطمینانی نسبت به آینده اقتصادی نیز یکی از مؤلفه‌های کلیدی در این زمینه است. جوانانی که با بیکاری، قراردادهای شغلی موقت یا نبود امنیت شغلی مواجه‌اند، اغلب تمایلی به ازدواج یا فرزندآوری ندارند. این عدم اطمینان، فضای روانی نامطمئنی برای تصمیم‌گیری در زمینه تشکیل خانواده ایجاد کرده است و موجب تأخیر در ازدواج و تولد نخستین فرزند می‌شود.
عوامل اجتماعی و فرهنگی
تحولات اجتماعی دهه‌های اخیر نیز به‌شکل چشمگیری بر کاهش نرخ باروری اثرگذار بوده‌اند. یکی از مهم‌ترین این عوامل، افزایش سطح تحصیلات زنان و حضور فعال‌تر آن‌ها در محیط‌های دانشگاهی، کاری و اجتماعی است. با افزایش مدارج تحصیلی، زنان اولویت‌های خود را بازتعریف کرده‌اند و بیشتر ترجیح می‌دهند که ابتدا به اهداف فردی، شغلی و اجتماعی خود برسند و سپس در سنین بالاتر به موضوع فرزندآوری بپردازند.
این تأخیر به‌صورت طبیعی دوره باروری فعال را محدودتر کرده و در نهایت به کاهش تعداد فرزندان منجر شده است.
از سوی دیگر تغییر نگرش جامعه نسبت به فرزندآوری نیز عامل مهمی است. در گذشته داشتن فرزند نه‌تنها یک ارزش فرهنگی بلکه نوعی پشتوانه برای آینده خانواده تلقی می‌شد.
اما امروزه بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه در مناطق شهری، ترجیح می‌دهند با داشتن یک یا نهایتاً دو فرزند، کیفیت تربیت و زندگی بهتری برای آن‌ها فراهم کنند. سبک زندگی مدرن بر رفاه فردی، آزادی‌های شخصی و سرمایه‌گذاری بر آینده متمرکز شده است؛ در نتیجه، فرزند بیشتر، دیگر یک مزیت تلقی نمی‌شود.
علاوه بر این، افزایش سن ازدواج و فرزندآوری از پیامدهای طبیعی مسائل فوق است. طبق آمارهای موجود، در استان زنجان میانگین سن ازدواج دختران ۲۳ سال و پسران ۲۸ سال گزارش شده است.
نکته نگران‌کننده‌تر این است که سن متوسط تولد نخستین فرزند به حدود ۵ سال پس از ازدواج رسیده، که این امر به شکل محسوسی زمان باقیمانده برای داشتن فرزندان بیشتر را محدود می‌سازد و در کاهش نرخ باروری مؤثر است.
سبک زندگی و تأثیر رسانه‌ها
گسترش سبک زندگی شهری و مدرن نیز نقش قابل توجهی در این روند ایفا می‌کند. زندگی در آپارتمان‌های کوچک، کمبود فضای بازی برای کودکان، دغدغه امنیت، و عدم دسترسی آسان به امکانات آموزشی و بهداشتی در برخی مناطق شهری، از جمله عواملی هستند که بسیاری از خانواده‌ها را در تصمیم به فرزندآوری مردد می‌سازد.
از سوی دیگر رسانه‌ها و الگوهای فرهنگی جدید، به‌ویژه سلبریتی‌ها، سبک زندگی خاصی را تبلیغ می‌کنند که در آن خانواده‌های کوچک، آزادی‌های فردی و تمرکز بر رفاه شخصی برجسته شده است. این پیام‌ها در ضمیر ناخودآگاه نسل جوان اثر می‌گذارد و به ترویج تفکر «فرزند کم‌تر، زندگی بهتر» دامن می‌زند.
هنوز هم بخش قابل توجهی از جامعه استان زنجان تحت‌تأثیر این گفتمان هستند و باور عمیق به اینکه فرزند بیشتر، نشاط بیشتر می‌تواند ضامن آینده‌ای پویا و شاداب‌تر باشد، به‌طور جدی و گسترده در میان خانواده‌ها شکل نگرفته است.
کاهش نرخ باروری نه‌تنها یک مسئله فردی یا خانوادگی، بلکه یک بحران ملی است که در صورت تداوم، منجر به پیری جمعیت، کاهش نیروی کار، افزایش بار سالمندی و افت رشد اقتصادی خواهد شد.
برای مقابله با این روند، نیازمند اقدامات فوری، هوشمندانه و هم‌افزای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی هستیم. افزایش حمایت‌های دولتی، ارتقاء فرهنگ فرزندآوری و بازنگری در سیاست‌های جمعیتی، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر برای کشور و استان زنجان رقم بزند.
نویسنده: اکرم محمدی منفرد، دبیرجمعیت خاتم‌الاوصیا زنجان
انتهای خبر/