آینده ایران در گرو جوانی جمعیت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «موج‌رسا»؛ جوانی جمعیت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه پایدار، نقشی کلیدی در رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور ایفا می‌کند. 

بیشتر بخوانید

• اختصاص زمین برای ۶۰۰ متقاضی جوانی جمعیت

در ایران، با توجه به روند رو به پیری جمعیت که در سال‌های اخیر به وضوح قابل مشاهده است، این مسئله به یک چالش جدی تبدیل شده است.

 افزایش جمعیت کم و کاهش زاد و ولد، نشان‌دهنده این است که کشور با خطراتی مانند کاهش نیروی کار، افزایش بار مالی بر نظام‌های بهداشتی و اجتماعی و بحران‌های اقتصادی مواجه خواهد شد.

چالش پیری جمعیت می‌تواند اثرات متعددی بر اقتصاد و جامعه داشته باشد به ازای هر فرد سالخورده، نیروی کار کم‌تری برای تولید و تأمین نیازهای کشور وجود دارد.

 این مسئله نه تنها به کاهش رشد اقتصادی منجر می‌شود، بلکه با افزایش نیاز به خدمات بهداشتی و پشتیبانی اجتماعی، فشار بیش‌تری بر دولت‌ها ایجاد می‌کند لذا، ضروری است که به مسئله جوانی جمعیت توجه ویژه‌ای شود.

دولت ایران برای مقابله با این چالش، اقداماتی را در راستای قانون جوانی جمعیت در نظر گرفته است ارائه وام و تسهیلات به خانوارهای دارای سه فرزند و بیش‌تر، به عنوان یک ابزار تشویقی، می‌تواند به تحریک زاد و ولد کمک کند.

 همچنین، واگذاری زمین رایگان به خانواده‌های دارای سه فرزند و بیش‌تر می‌تواند انگیزه دیگری برای افزایش جمعیت باشد.

با این حال، سئوال اساسی این است که آیا این تمهیدات کافی است؟ اگرچه اقداماتی نظیر تسهیلات مالی و زمین رایگان می‌تواند تأثیرگذار باشد، اما برای دستیابی به نتایج پایدار و بلندمدت، نیاز به ایجاد یک زیرساخت جامع و مؤثر در زمینه‌های مختلفی چون آموزش، بهداشت و فرهنگ‌سازی داریم. 

اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در خصوص اهمیت فرزندآوری، به ویژه در میان جوانان، ضروری است، در نهایت، جوانی جمعیت نیازی حیاتی برای آینده ایران را تشکیل می‌دهد باید به این مسئله به‌عنوان یک اولویت اساسی نگاه کنیم و تمهیدات کافی و مناسب را برای تحقق این هدف اتخاذ کنیم.

کاهش نرخ تولد ریشه در مسائل فرهنگی دارد

فائزه‌سادات موسوی، مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری زنجان، در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا به چالش کاهش نرخ تولد در ایران اشاره کرد و بیان داشت که ریشه‌های این مسئله به مسائل فرهنگی برمی‌گردد.

 وی تاکید کرد: فرهنگ غالب جامعه، فرزندآوری را به‌عنوان افتخار تلقی نمی‌کند و خانواده‌های پرجمعیت را با دشواری‌های اقتصادی مرتبط می‌داند.

 مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری زنجان با بیان اینکه این تصور نادرست باید تغییر کند، عنوان کرد: چراکه خانواده‌های پرجمعیت با مدیریت صحیح، قادر به بهبود وضعیت مالی هستند.

وی بر اهمیت تغییر نگرش‌ها و ترویج فرهنگ فرزندآوری به‌عنوان یک ارزش اجتماعی تاکید کرد و یادآور شد: برای این تغییر، لازم است برنامه‌های فرهنگی و آموزشی گسترده‌ای اجرا شود. 

موسوی خاطرنشان کرد: باید تلاش کرد تا فرزندآوری به‌عنوان یک فرهنگ برتر در جامعه معرفی شود. 

وی همچنین بر ضرورت سرمایه‌گذاری در برنامه‌های فرهنگی و آموزشی و فراهم کردن زمینه‌های اجتماعی برای رشد نرخ تولد تاکید کرد، افزود: امیدواریم که با برنامه‌ریزی منسجم، جوانی جمعیت در کشور افزایش پیدا کند.

مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری زنجان با اشاره به اینکه مشوق‌های جوانی جمعیت عموماً در چارچوب قانون ابلاغی در حال اجرا است، بیان کرد: اما در برخی ادارات، با اهتمام و دغدغه مدیران اقداماتی فراتر از الزامات قانونی انجام گرفته است.

اجرای موفق مشوق‌های جوانی جمعیت در زنجان 

وی تصریح کرد: سال دوم اجرای قانون، شاهد برگزاری رویداد جوانی جمعیت در استان بودیم که در آن، برترین طرح‌ها و مشوق‌های اجرا شده توسط مدیران دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های خصوصی معرفی شدند.

وی اظهار داشت: این اقدامات تأثیر مثبتی در افزایش اشتیاق و انگیزه والدین برای فرزندآوری داشته و تاکنون همچنان براساس دغدغه مدیران در دست اجراست.

موسوی با اشاره به اینکه بر اساس گزارش‌های شورای هماهنگی بانک‌های استان تا پایان دی‌ ماه ۱۴۰۳، در زمینه وام‌های فرزندآوری،  ۵۹/۵۰ درصد از تسهیلات مربوطه محقق شده است، افزود: با این حال، ۵ هزار و ۴۲۸ نفر هنوز در صف دریافت وام باقی مانده‌اند.

وی تصریح کرد: امیدواریم تا پایان سال بخش زیادی از این تسهیلات به متقاضیان پرداخت شود.

مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده استانداری زنجان با اشاره به اینکه همچنین، در خصوص وام‌های ازدواج، ۶۶/۵۹ درصد از ثبت‌نام‌کنندگانی که درخواست خود را ثبت کرده‌اند، وام‌های خود را دریافت کرده‌اند، یادآور شد: حدود ۴ هزار و ۳۹ نفر در حال حاضر در صف انتظار هستند. 

وی ادامه داد: در بخش تسهیلات ساخت، ودیعه و خرید مسکن برای فرزند سوم نیز، ۴۹ درصد از متقاضیان موفق به دریافت تسهیلات مربوطه شده‌اند. 

موسوی با تاکید بر اینکه درباره زمین‌های جوانی جمعیت، طبق آخرین پیگیری‌ها از اداره کل راه و شهرسازی، به امید خدا تا پایان سال بخشی از زمین‌ها به متقاضیان واگذار خواهد شد، گفت: تمامی این اقدامات نشان‌دهنده تلاش مستمر در راستای تشویق و حمایت از جوانی جمعیت و فرزندآوری در استان است.

اقتصاد، سد راه فرزندآوری در ایران

رحیم بیات، اقتصاددان و مدرس دانشگاه در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا گفت: مسئله فرزندآوری در جوامع امروزی با چالش‌های متعددی رو به رو است که برخی از آن‌ها ریشه در مسائل اقتصادی و معیشتی دارد.

وی افزود: از یک سو، نگرانی‌های مربوط به آینده شغلی و رفاه اقتصادی فرزندان، به شدت با شرایط کنونی اقتصاد گره خورده است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه افزایش روزافزون هزینه‌های زندگی، تورم و گرانی کالاها و خدمات، فشار مضاعفی بر خانواده‌ها وارد کرده است، عنوان کرد: این مسائل مستقیماً بر تصمیمات جوانان برای ازدواج و تشکیل خانواده تأثیر گذاشته است.

وی یادآور شد: از سوی دیگر خانواده‌ها نیز با این دغدغه مواجه‌ هستند که با توجه به شرایط اقتصادی موجود آینده فرزندانشان چگونه خواهد بود که این نگرانی‌ها به‌طور طبیعی انگیزه جوانان را برای فرزندآوری کاهش می‌دهد.

حل ریشه‌ای مسئله نیازمند رویکردی جامع

بیات با اشاره به اینکه دولت‌ها در این میان با سیاست‌های کوتاه‌مدت مانند اعطای وام‌های کم‌بهره و تسهیلات مالی و واگذاری زمین به خانواده‌های پرجمعیت تلاش‌هایی در این زمینه انجام داده‌اند، مطرح کرد: اما این اقدامات به تنهایی کافی نیستند.

وی تاکید کرد: حل ریشه‌ای مسئله نیازمند رویکردی جامع است که در آن بهبود وضعیت معیشتی خانواده‌ها به‌صورت پایدار و اساسی در دستور کار قرار گیرد.

این اقتصاددان با بیان اینکه برای افزایش تمایل به فرزندآوری لازم است که شرایط زندگی به گونه‌ای بهبود پیدا کند که خانواده‌ها احساس امنیت و ثبات اقتصادی داشته باشند.

وی ابراز کرد: این امر مستلزم تلاش‌های گسترده‌تری است که نه تنها شامل سیاست‌های مالی بلکه شامل بهبود فرصت‌های شغلی، افزایش درآمدها و کنترل تورم نیز می‌شود. 

بیات خاطرنشان کرد: تنها با ایجاد چنین شرایطی است که می‌توان انتظار داشت جوانان با انگیزه بیش‌تری به تشکیل خانواده و فرزندآوری روی آورند.

نقش مؤثر برنامه‌های فرهنگی در افزایش جمعیت  

وحیده خلیلی، کارشناس دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی اداره‌کل ورزش و جوانان استان زنجان در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا گفت: در راستای تقویت بنیان خانواده و افزایش جمعیت، آموزش‌های قبل و بعد از ازدواج از اهمیت بسزایی برخوردارند.

وی با بیان اینکه مراکز تخصصی مشاوره ازدواج و خانواده با برگزاری بیش از 100 کارگاه در این زمینه، نقش مؤثر ایفا می‌کنند، عنوان کرد: تعداد این مراکز از 16 مرکز در سال 1400 به بیش از 35 مرکز در حال حاضر افزایش یافته است.

کارشناس دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی اداره کل ورزش و جوانان استان زنجان تصریح کرد: این مراکز با انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه‌های مشاوره ازدواج و برگزاری کارگاه‌ها، خدمات ارزشمندی را به جوانان ارائه می‌دهند و جوانان می‌توانند با مراجعه به این مراکز، از مشاوره‌های تخصصی بهره‌مند شوند.

وی با اشاره به اینکه علاوه بر این، سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) نیز در تولید محتوای فرهنگی و آموزشی فعال هستند، تصریح کرد: در سال 1403، بیش از 20 انیمیشن و موشن‌گرافی در حوزه جمعیت و خانواده توسط این سمن‌ها تولید شده است.

خلیلی خاطرنشان کرد: این تولیدات رسانه‌ای، نقش مهمی در ترویج فرهنگ فرزندآوری و ارتقاء آگاهی جامعه دارند.

وی با تاکید بر اینکه همچنین، رویداد جوانی با هدف توجه به جایگاه زن و خانواده و جوانی جمعیت در زنجان به مدت دو روز برگزار شد، یادآور شد: این رویداد، فرصتی مناسب برای شناسایی و هم‌افزایی فعالان حوزه جمعیت بود.

کارشناس دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی اداره کل ورزش و جوانان استان زنجان اظهار داشت: در این رویداد، تفاهم‌نامه‌هایی به امضا رسید و برنامه‌های مشترکی برای همکاری در حوزه جمعیت طراحی شد.

وی با تاکید بر اینکه وزارت ورزش نیز با حمایت مالی از طرح‌های ارائه شده در این رویداد، نقش مؤثری در پیشبرد اهداف جمعیتی ایفا می‌کند، بیان کرد: این حمایت‌ها، زمینه را برای اجرای طرح‌های نوآورانه و اثربخش در حوزه جمعیت فراهم می‌سازد.

خلیلی بیان کرد: با این اقدامات جامع و هماهنگ، می‌توان به آینده‌ای روشن‌تر در حوزه جمعیت امیدوار بود تداوم و گسترش این فعالیت‌ها، گامی مهم در راستای حفظ و ارتقاء سلامت و پویایی جامعه خواهد بود.

نهاد مربوطه پاسخگو نبود

بر اساس قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در موادی از جمله مواد قانونی، ۴، ۱۴، ۲۳ و تبصره ۱۳ بند چ، قانون‌گذار تکالیفی را برای واگذاری زمین به گروه‌های هدف تعیین کرد و وزارت راه و شهرسازی نسبت به پالایش متقاضیان و شروع تخصیص زمین به جامعه هدف وظیفه دارد، در استان زنجان نیز اداره کل راه و شهرسازی این وظیفه خطیر و مهم را بر عهده دارد که خبرنگار موج‌رسا برای پیگیری این موضوع تماس‌ها و پیگیری‌های متعدد، مکرر و پی در پی در بازه‌های زمانی مختلف از این نهاد داشت اما موفق به دریافت مصاحبه و اطلاعاتی از این نهاد نشد، به‌عبارتی می‌توان گفت که راه و شهرسازی زنجان اقدام شاخصی در راستای جوانی جمعیت و اجرای قانون آن نداشته که نتوانست پاسخی به سئوالات خبرنگار موج‌رسا بدهد و ترجیح داد سکوت تلخی از طرف مسئولان خود اختیار کند. 

با این حال پیری جمعیت در ایران چالشی جدی برای توسعه پایدار است، کاهش نرخ زاد و ولد، به کاهش نیروی کار، افزایش بار مالی بر نظام‌های بهداشتی و بحران‌های اقتصادی منجر می‌شود اقدامات دولت مانند ارائه وام و زمین رایگان به خانواده‌های پرجمعیت، اگر در زمینه مشوق‌های جوانی جمعیت مفید است، اما کافی نیست.

 برای حل این مشکل، به یک رویکرد جامع نیازمندیم که شامل فرهنگ‌سازی در خصوص اهمیت فرزندآوری، بهبود زیرساخت‌های آموزشی و بهداشتی و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای حمایت از خانواده‌ها می‌شود. 

جوانی جمعیت، اولویتی اساسی برای آینده ایران است و باید با برنامه‌ریزی دقیق و اقدامات مؤثر به این هدف دست پیدا کنیم  بدون این اقدامات، آینده ایران با چالش‌های جدی رو به رو خواهد شد.

گزارش از فاطمه شیرینی