در شهر جهانی ملیله هنر به جز لذت، نان هم دارد

به گزارش موج رسا; فقط چند دقیقه قدم زدن در بازار زنجان، کافی است تا دلتان برود برای خرید سوغات زنجان و صنایع دستی این شهر زیبا. صنایع دستی استان زنجان در کنار آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی، توجه گردشگران داخلی و خارجی را همواره به خود جلب می‌کنند و از بهترین سوغاتی‌های این استان به شمار می‌آیند. از انواع صنایع دستی پرطرفدار و مشهور در استان زنجان می‌توان به چاقوسازی، گليم بافى، جاجيم بافی، چاروق دوزی، سفالگری، مليله كارى، فرش بافى، فلزكارى، مسگرى و نقره سازى اشاره کرد که بیشتر مورد توجه گردشگران قرار می گیرد.

چاقو‌سازی

چاقوسازی مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین صنایع دستی استان زنجان است کیفیت، دوام، ظرافت، تناسب، تنوع، قدرت برش و تیغه چاقوهای زنجانی از دیرباز شهره عام و خاص بوده است. به طوری که محققان و پژوهشگران پس از کشف مجموعه‌ منحصربه‌فرد مرد نمکی در سال ۱۳۸۳، قدمت و پیشینه تاریخی صنعت چاقو سازی در زنجان را بیش از ۱۷۰۰ سال اعلام کردند. این مرد نمکی، چهارمین جسد مومیایی بود که در کاوش‌های معدن چهرآباد به‌همراه چاقو، ابزار، کمربند، غلاف چرمی و استخوانی و یک جفت کفش چرمی کشف شد. اما از پیشینه بسیار قدیمی این صنعت که بگذریم، ظرافت، تناسب، برندگی و نحوه آبکاری چاقوی زنجان انقدر درجه یک است که چاقوی زنجان را از چاقوی هر جای دیگری در جهان سرآمد می‌کند.

با این شرایط آوازه چاقوی زنجان در جهان نیز شناخته شده است و اولین و مهم‌ترین سوغات زنجان که در سفر به این شهر به ذهن هر کسی می‌رسد خرید چاقوی زنجان است. استادکاران چاقوساز زنجانی با توجه به سلیقه و درخواست مشتریان، چاقوهای متنوعی را در ابعاد متفاوت می‌سازند؛ چاقوهایی که ممکن است جنبه نمایشی و موزه‌ای یا جنبه کاربردی و مصرفی داشته باشند. چاقوسازی یکی از صنایع دستی ارزشمند زنجان به شمار می‌آید؛ اما متاسفانه هنر و دانش ساخت برخی از انواع چاقو در انحصار استادکاران محدودی بوده است؛ دانشی که با مرگ استادکار از بین رفته است. با این وجود در زنجان جوانان زیادی مشغول یادگیری این صنعت از استادکاران ماهر این حوزه و کسب درآمد از همین راه هستند.

مسگری

مسگری پس از چاقو سازی، مشهورترین صنایع دستی زنجان است. استان زنجان یکی از مراکز مهم مسگری ایران به شمار می‌آید و شنیدن صدای مسگرها در بازارهای زنجان از جمله فعالیت‌های لذت‌بخشی است که می‌توانید در سفر به این منطقه تجربه کنید؛ مسگرهایی که در حال تولید انواع مصنوعات مسی (۴۰ تا ۴۵ نوع ظروف مسی) مانند مجمعه، دیگ ، کاسه، طشت، تونگ، حناخورو لگن هستند.

با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف در دوره اسلامی، روند استفاده از فلزاتی مانند مس رواج پیدا کرد؛ زیرا مس، فلزی چکش‌خوار و شکل‌پذیر با قابلیت تورق و مفتول شدن بود و استادکار می‌توانست تزیینات مختلفی چون مشبک کاری، قلمزنی، حکاکی، فلزکوبی، ترصیع و کنده‌کاری را به‌راحتی روی مس اجرا کند.

حکاکی روی مس

حکاکی روی مس نیز از رایج‌ترین صنایع دستی در شهر زنجان است. صنعتگران این رشته بیشتر در شهر زنجان زندگی می‌کنند و طرح‌های حکاکی روی مس را بیشتر از طرح‌های قدیمی و سنتی ایرانی برمی‌دارند.

ملیله کاری

یکی از نفیس‌ترین و ارزنده‌ترین صنایع دستی تزئینی زنجان ملیله کاری است. شهر زنجان از سوی شورای جهانی صنایع‌ دستی به ‌عنوان «شهر جهانی ملیله» نامگذاری شده است و انواع محصولات این هنر را می‌توان در پایه‌هاى استکان، سینى، قاشق و چنگال غذا و چایخورى، کاسه، گلدان، قاب عکس و پارچه و همچنین زیورآلات دید.

هنر ملیله کاری تا قبل از دوره حکومت پهلویان به‌عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر رایج بوده است. این هنر در دوره حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج پیدا کرد. عمده‌ترین محصولات تولیدی ملیله کاری تا آن زمان، سرویس‌های چای‌خوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو بودند. هنرمندان زنجانی در طول سال‌های بعد ریزه‌کاری‌های بیشتری به این هنر افزودند. ملیله کاری در زنجان در دوره سلجوقیان رونق بیشتری گرفت و اوج شکوفایی آن را می‌توان به دوره صفویان نسبت داد.

چاروق دوزی

چاروق یا چموش نام نوعی پاپوش قدیمی بدون پاشنه و از جنس چرم خام است که با بندها و تسمه‌هایی بلند به ساق پا بسته می‌شد و معمولا چوپانان در دشت و بیابان از آن استفاده می‌کردند. چاروق در گذشته با رویه‌ای از ابریشم، زری، سیم و گلابتون با دو منگوله تولید می‌شد.

در حال حاضر نوعی چاروق در زنجان با نام پاپوش با نوک عقابی و برگشته تولید می‌شود که فاقد بند و تسمه است. برای تهیه این نوع پاپوش از چرم قرمز رنگ استفاده می‌شود؛ پاپوشی که بانوان زنجانی به‌دلیل زیبایی و فرم خاص، آن را به‌عنوان روفرشی می‌پوشند. چاروق امروزی زنجانی پاشنه دارد و کفی آن چرمی است. رویه چاروق‌های زنجانی نیز با استفاده از نخ‌های ابریشم و گلابتون به رنگ‌های مختلف تهیه می‌شود.

بر اساس کشفیات باستان‌شناسان (چکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره اول)، قدمت صنایع چرمی در استان زنجان به سال‌های دور و به بیش از دو هزار سال قبل بازمی‌گردد.

اما استان زنجان در کنار چند قلم صنایع دستی اصیلی که ذکر شد صنایع دیگری همچون گیوه دوزی، سفالگری، قالی بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، رنگ رزی، مجسمه سازی منبت کاری، نگارگری، مصنوعات چرمی، معرق چوب، کیسه بافی، جوراب و دستکش بافی، منجوق دوزی و گل‌دوزی، نمدبافی و تابلوی خاتم و مینیاتور را دارد. با این صنایع دستی زیبا که هر کدام برگرفته از ذوق و هنر دست هنرمندان زنجانی است پیشنهاد می کنیم بعد از ورود به استان زنجان در کنار بازدید از آثار تاریخی و موزه های این استان از فروشگاه های صنایع دستی آن نیز بازدید نمایید و لذت یک خرید شیرین از صنایع دستی آن داشته باشید.