نگاهی به آیین‌های کهن نوروزی استان زنجان/ سنت‌هایی که گاها غبار فراموشی گرفته‌اند
به گزارش موج رسا; صدای پای بهار به گوش می‌رسد روز‌ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفته‌اند، بلبلان نغمه سرائی می‌کنند، درختان به وجد آمده‌اند چراکه نوید نوروز داده شده و باید این روز جشن گرفته شود.
و اما جشن نوروز از بزرگ‌ترین جشن‌های ملی ایرانیان محسوب می‌شود که از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شده و جزو فرهنگ اصیل ایرانی قرار گرفته است این عید بزرگ همه ساله با آداب و رسومی خاص به اجرا گذاشته می‌شود.
در این بین جشن، عید، بهار با نام استان زنجان عجین شده است، در روز‌های پایانی سال در گوشه گوشه این دیار مراسماتی اجرا می‌شود که در تاریخ فرهنگ این استان جایگاه ویژه‌ای دارد؛ در این روز‌ها از هر کوچه و خیابان که رد می‌شوی زمستان رخت سفید خود را بسته، بهار با سلام نوید رویش و نو شدن را می‌دهد.
اما گذر از زمستان و رسیدن به بهار در بین مردم استان زنجان با آیین‌های مختلفی همراه می‌شود که ابتدا با کاشت سبزه، خانه‌تکانی آغاز شده و با مراسمات چهارشنبه‌سوری، عیدی بردن نو عروسان، شال آویختن، تکم‌گردانی، چیدن سفره هفت‌سین، خرید آجیل و لباس نو، دید و بازدید ها ادامه یافته و در نهایت با سیزده بدر به اتمام می‌رسد و هر سال با شکوه‌تر از سال گذشته برگزار می‌شود.
کاشت سبزه
شاید در تصورات ما خانه‌تکانی مقدمه برای پیشواز رفتن به جشن نوروز باشد اما ۱۵ روز مانده به آغاز سال نو زنان خوش ذوق این استان عدس، گندم و جو را به نیت ۱۴ معصوم، سلامتی امام زمان(عج)، سلامتی اعضای خانواده خیس می‌کنند و در ظروف مسی میرزند و سبزه می‌کارند که این سبزه به عنوان نمادی برای داشتن سالی با طراوت و شاداب در سفره هفت سین قرار می‌گیرد.
عیدی نو عروسان
با این حال عید نوروز برای نو عروسان جلوه و شکوه دیگری دارد چراکه نو عروسان از خانواده داماد هدایای ویژه‌ای دریافت می‌کنند به طوری که تکه‌ای طلا، خنچه‌های آماده شده از میوه، آجیل، شیرینی، لباس، آینه در سینی چیده‌می‌شوند و بر روی آن ترمه یا پارچه ساتن قرمز که نشانی از خوشبختی و خوش‌یمنی است توسط خانواده داماد آماده شده و همراه اقوام به خانه عروس می‌برند.
چهارشنبه آخر سال
از مهم‌ترین رسومات دیگری که در روز‌های پایانی سال وجود دارد جشن گرفتن چهار شنبه آخر سال با انجام رسوماتی همچون آتش درست کردن و پریدن از روی آن، پخت پلو‌های مخصوص، رنگ زدن تخم‌مرغ با پوست پیاز قرمز و درست کردن آش‌های خاص همچون آش شیربرنج است.
شب آخرین چهارشنبه سال مردم زنجان با شور و اشتیاق در فضایی باز آتش می‌افروزند و اعضای خانواده با دیدگاه خاصی که وجود دارد از روی آتش می‌پرند تا تمام دلنگرانی‌ها، غم‌ها و بیماری‌ها را داخل آتش بریزند و با آسودگی خاطر به استقبال سالی با شور و نشاط و سرشار از حیات بروند.
هر چند در این سال‌ها این رسم کهن در برخی نقاط جای خود را با آتش‌بازی و ایجاد صدای مهیب توسط ترقه‌های دست‌ساز عوض کرده و حتی جان و مال مردم را نیز معرض خطر قرار داده است.
رنگ زدن تخم مرغ با پوست پیاز قرمز
یکی از رسومات جالب زنجانی‌ها که با هنرمندی مادران آمیخته می‌شود رنگ زدن تخم‌مرغ با پیچیدن به پوست پیاز قرمز است به طوری که این تخم‌مرغ پیچ؛ داخل پلو قرار گرفته و هنگام پخت آن، با رنگ پوست پیاز نقش و نگار ویژه به خود می‌گیرد. در هنگام سرو غذا هر کس تخم مرغ خود را برداشته و پوست پیاز پیچیده شده را باز می‌کند، آثار نقش بسته بر روی تخم مرغ توسط بزرگان تعبیر می‌شود، این نقش و نگار زیبا به نحوی پیش‌بینی از اتفاقات خوب سال آینده را می‌دهد.
شال آویختن
و اما رسم شال انداختن یکی از رسم‌های دیرنه زنجانی ها است که هنوز هم در تعداد محدودی از روستاهای استان حفظ شده و ادامه دارد به طوری که در این مراسم پسران جوان و نوجوان به بالای بام خانه‌ها رفته و عموما از دریچه بام خانه‌های کاه گلی که محلی برای روشنایی و خروج دود از تنور تعبیه شده شال را به داخل منزل می‌فرستند و صاحب خانه در حد توان هدیه کوچکی به گوشه شال می بندد و فرد بالای بام کشیده و به عنوان هدیه آغاز سال جدید با خود می‌برد.
تکم‌گردانی
از جمله دیگر رسومات زنجانی‌ها که در سال‌های گذشته رونق بالایی داشته اما در سال‌های اخیر بی‌رمق شده است، تکم‌گردانی است که تکم‌چی با خواندن آواز‌هایی نوید فصل بهار را می‌دهد هر چند این رسم دیگر چندان مرسوم نیست اما طبق وعده مسئولان میراث فرهنگی در ایام نوروز امسال در برخی مکان‌های گردشگری استان تکم‌گردانی انجام خواهد شد تا این سنت دیرینه که با فرهنگ استان زنجان عجین شده بود دوباره رونق بگیرد و از ذهن‌ها فراموش نشود.
آرامش معنوی با زیارت اهل قبور و شهدا
پنج‌شنبه آخر سال نیز در نزد مردم استان زنجان اهمیت ویژه‌ای دارد چراکه مردم بر این باورند که رفتگان همواره چشم‌انتظار هستند بنابراین مردم با حضور بر سر مزار رفتگان خود طلب آمرزش برای آنان می‌کنند، ولی نکته با اهمیتی که وجود دارد این است که مزار شهدا در این روز عطر بوی خاصی به خود می‌گیرد و انگار هر فردی با حضور در مزار شهدا و درد دل با آن‌ها از غم و اندوه درونی رها می‌شود و با فراق خیال به استقبال بهار می‌رود.
صله رحم و دیدار بزرگان
اما هر چه که زمان میگذرد سال به دقیقه‌های پایانی نزدیک می‌شود، تمام اعضای خانواده لباس نو بر تن می‌کنند و دور سفره هفت سین می‌نشینند، سال که نو شد پدر خانواده برای داشتن سالی پر برکت و پر روزی اسکناسی نو که ماه‌ها قبل تدارک دیده و ما بین صفحات قرآن قرار داده را برداشته و به تک تک اعضای خانواده هدیه می‌دهد. با توجه به اهمیت صله رحم که در بین زنجانی‌ها جایگاه ویژه دارد منزل پدر بزرگ، مادر بزرگ و یا بزرگتر فامیل مقصد اولین دید و بازدید نوروزی قرار می‌گیرد و پس از آن عید دیدنی از سایر اقوام آغاز می‌شود.
برخی از مردم زنجان برای گذراندن تعطیلات نوروزی استان‌های دیگر را مقصد گردشگری خود انتخاب می‌کنند و عده‌ای دیگر در خانه می مانند تا میزبان مهمانان و گردشگرانی باشند که از نقاط مختلف کشور و جهان وارد استان می‌شوند.
با این وجود در سطح استان زنجان مکان‌های گردشگری بسیاری همچون گنبد سلطانیه، غارکتله‌خور، قلعه بهستان و کوه‌های رنگی ماهنشان، رختشویخانه زنجان، روستاهای گردشگری همچون شیت طارم، موزه مردان نمکی زنجان بیشتر مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد و انواع صنایع دستی همچون چاقو، ملیله، مس و چاروق که زنجان با این نام‌ها در کشور و جهان شناخته شده بیشتر مورد استقبال خرید مسافران و گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.
گره زدن سبزه و جشن ۱۳ فروردین
و اما روز‌های پایانی تعطیلات نوروزی نیز با همان شور و ذوق روز های اول سپری می‌شود ۱۲ روز از سال نو سپری شده و باید به استقبال ۱۳ فروردین رفت و این روز را جشن گرفت.
جشن گرفتن روز ۱۳ فرودین با رفتن به دامان طبیعت، گره زدن سبزه و آرزوی جونان مجرد، پرتاب هفت سنگ داخل رودخانه و پخت آش رشته آغاز و پایان می‌یابد.
این روز که خود جلوه خاصی دارد برای دور کردن نحسنی هر آنچه که از روز ۱۳ فروردین در ذهن‌ها نقش بسته مردم را به دامن طبیعت می‌کشاند تا اعضای خانواده و اقوام در کنار هم به شادی و نشاط بپردازند و نحسی این روز را از ذهن‌ها فراموش کنند.
با این وجود مهم‌ترین رسمی که در روز ۱۳ فرودین وجود دارد و شور و حال دیگری برای جوانان خصوصا جوانان دم بخت می‌بخشد، گره زدن سبزه عید است به این امید که با باز شدن این گره در سال جدید تشکیل خانواده دهند. البته سایرین نیز با امید این که آرزوهایشان براورده شود سبزه را گره می‌زنند و در صورت دسترسی به آب جاری سبزه را به داخل رودخانه می‌اندازند.
رسم دیگری که در روز ۱۳ فروردین توسط برخی از مردم در روستاها انجام می‌شود پرتاب هفت سنگ به داخل رودخانه است تا آبی که در جریان است تمام بدی‌ها، بیماری‌ها، غم، اندوه، چالش‌ها و مسائل و مشکلات را با خود ببرد و حیات با طراوت بیشتری در سال جدید آغاز شود.
با تمام این ها برخی سنت‌ها و آیین‌هایی وجود دارند که به طور کل به فراموشی سپرده شده‌اند و نمونه بارز آن پر کردن آب از چشمه توسط دختران مجرد برای بخت‌گشایی است چراکه که این روز‌ها دیگر چشمه‌ها به طور کامل خشک شده‌اند و رمقی ندارند همین عامل سبب شده تا این سنت دیرینه به طور کامل از ذهن‌ها پاک شود؛ البته این اولین مورد نیست که از آئین روز‌های پایانی سال حذف شده و آخرین گزینه نیز نخواهد بود.
با این حال سنت‌های قدیمی هر سرزمینی یادگاری گرانبها از گذشته‌های مردم آن دیار است و باید حفظ شود، ولی تمام آداب و رسوم ایران خصوصا عید نوروز باستانی در دل تعاملات فرهنگی دچار فراز و نشیب شده و در این سال‌ها مردم از هر نقطه سرزمینمان نوروز را با آیین‌های خاصی هر چند جزئی و ناقص برگزار می‌کنند، مردم استان زنجان نیز با آیین هایی که تشریح شد به استقبال بهار و سال جدید می‌روند./ب
انتهای خبر/