زنجان مهد صنایع دستی/اوج هنر و خلاقیت، متبلور در صنایع دستی زنجان

به گزارش موج رسا;صنایع دستی، به مجموعه‌ای از هنرها و صنایع اطلاق می‌شود که محصول آن‌ها به طور عمده با استفاده از مواد اولیه‌ی بومی، به کمک دست و ابزار دستی ساخته  می‌شود. در هر یک از فرآورده‌های این صنایع، ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگرسازنده، به نحوی تجلی می‌یابد و همین عامل، وجه تمایز اصلی این گونه محصول‌ها از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است.

صنایع دستی، حاصل روح ملت‌ها و دستاورد هنرهای آموخته از نسلی به نسل دیگر است. بنابراین، صنایع دستی تنها کالائی برای مبادله نیست، بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی‌های قومی، از طریق این کالا مبادله می‌شود و نوعی ارتباط فرهنگی در میان جامعه‌ها پدید می‌آورد. 
صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن، بیستم خرداد سال ۱۹۶۴م.، نخستین همایش‌ جهانی با شرکت مسئولان اجرائی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان، در نیویورک برگزارشد.

در قطعنامه‌ی پایانی آن همایش، تأسیس« شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب‌شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.
با راه‌اندازی شورای جهانی صنایع دستی، صنایع دستی و سنتی، به صورت بخشی از حیات فرهنگی- اقتصادی ملت‌ها، مورد توجه قرار گرفت.

 ایران، از سال ۱۳۴۷ش.، ۱۹۶۸م. از طریق سازمان صنایع دستی کشور، به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ی آن، مشغول فعالیت شد. 
این شورا، در ابتدا با شمار محدودی از اعضا کار خود را آغازکرد. اما هم‌اکنون، ۹۰ کشور جهان را تحت پوشش دارد و دبیرخانه‌ی آن، در شهر آمستردام هلند قرار دارد.

 

*صنایع دستی استان زنجان

در استان زنجان رشته های مختلف صنایع دستی رواج دارد. از آن جمله گلیم بافی در ابهر، قیدار و زنجان روستاهای آن گیوه دوزی ابریشمی و نخی در انگوران و زنجان، چاروق دوزی در شهر زنجان، رنگرزی در ابهر، زنجان،قیدار، سفالگری در روستای قلتوق، ملیله کاری شامل سینی، سرویس بشقاب کاسه و وسایل مصرفی در شهر زنجان، ساخت انواع چاقو و کارد و قندشکن در زنجان، جاجیم بافی نواری در طارم علیا و ماهنشان، انگوران، کیسه بافی حمامی، نواری در انگوران، ماهنشان، قیدار و حکاکی روی مس در شهر زنجان را می توان نام برد.

 ضمن آنکه باید گفت قالی بافی از جمله هنرها و حرفی است که در اکثر شهرها و روستاهای استان زنجان رونق و رواج دارد. اما شهر زنجان با آثار فلزی و بویژه چاقوهای زیبا و تنوع آن مشخص می شود و نام زنجان، اینگونه آثار هنری را به ذهن متبادرمی سازد.

 

 

 

*ملیله سازی زنجان با 100 سال سابقه

ملیله سازی از جمله ظریف ترین رشته های فلزکاری و یکی از برجسته ترین صنایع فلزی ایران است. قدیمی ترین ملیله ایران به روایت اکثر محققان مربوط به سالهای 550 تا 330 ق.م. (دوره هخامنشی) است. متأسفانه به دلیل آن که اکثر اشیاء ملیله به منظور استفاده مجدد ذوب شده اند، نمونه های زیادی در دسترس نیست و تنها از دوره قاجاریه مقداری سرقلیان، گیره استکان و سینی در اندازه های مختلف باقی مانده است.

ملیله سازی در زنجان بیش از 100 سال سابقه دارد و از اواخر دوره فتحعلی شاه قاجار شخصی به نام حاج اسداله طرح برگ فرنگ را در ملیله ابداع و سبک خاصی را شروع کرد.

نقوش رایج در ملیله کاری زنجان عبارتند از: دندانه، تابیده، جقه، یا بته ترمه، ریزه جقه، برگ فرنگ، برگ، غنچه، پیچ، پیچک، سه چشمه و یک چشم ملیله.

تولیدات ملیله زنجان شامل گیره شربت خوری، گلاب پاش، قاب عکس، جاسیگاری، بشقاب، شکلات خوری، شیرینی خوری، زنجیر (که به آن کلافه ای می گویند) گل سینه، گوشواره و قاب عکس است. ملیله سازی زنجان در سطح کشور نیز شناخته شده بوده و دارای اعتبار خاصی است.

از جمله صنایع دستی رایج و بسیار مهم در شهر زنجان است. این صنعت از دوره صفویه به بعد رونق چشمگیری داشته و تا امروزه نیز با دگرگونی های فراوان در زنجان ادامه دارد.

 

 

 

*چاقو سازی هنر دیرینه شهر زنجان

مشخصات مشترک چاقوهای زنجان عبارت است از: ظرافت، تناسب،هنرنمایی در فن آبکاری و قدرت برش آن. هر چاقو شامل قطعات تیغه، فنر (در چاقوی ضامن دار دو فنر وجود دارد به نام فنر بزرگ و فنر کوچک)، آستری (دو تکه است و همه قطعات چاقو روی آن سوار می شود)، روکش دسته، باربند (قسمتی برنجی که روی آستری است و لولای تیغه در آن قرار دارد).

انواع چاقوها عبارتند از: چاقوی ساده، ضامن دار، چاقوی میوه خوری، چاقوهای مرکب، کاردهای شکاری، کاردهای قمه ای، کاردهای کمری، کاردهای آشپزی و قلم تراش. از نکات جالب توجه آن که در هنر چاقوسازی به علت احتیاج به نیروی بدنی، اکثر استادکاران جوان بوده و استادکاران قدیمی فقط به کار آموزش مشغول هستند.

 

 

 

*وقتی هنر به کمک چارق زنجان آمد

چاروقی که هم اکنون در زنجان عرضه می شود، به صورت یک صنعت دستی ظریف و تزئینی کاربرد دارد و به کلی با چاروق های قدیمی متفاوت است. چاروق قدیمی زنجان، نوعی پای پوش بوده است که از چرم خام ساخته شده و در روستاها بیشتر مورد استفاده چوپانان قرار می گرفت و اغلب بدون پاشنه بوده و با تسمه هایی به ساق پا پیچیده می شد.

 در سال های اخیر در زنجان نوعی چاروق ساخته می شد که رویه آن چرم قرمز رنگی (که دباغان زنجان تهیه می کردند) است و معمولاً هم بدون بند و تسمه بوده و نوکی عقابی و برگشته دارد. این نوع چاروق که تولید آن از حدود 30 سال پیش نیز رواج داشت، اینک کمتر تولید می شود. چاروق کنونی زنجان فرم و شکل خاص و ظریفی دارد و دارای حالتی زینتی بوده و بیشتر برای راه رفتن روی قالی مورد استفاده قرار می گیرد.

این نوع چاروق بیشتر به شکل نعلین و به صورت پاشنه دار ساخته می شود و فقط کف آن از چرم بوده و رویه اش از نخ های ابریشم و گلابتون به رنگ های مختلف بافته و تزئین می شود. از استادان معروف چاروق ساز زنجان، استاد "اصغر خطیبی" است که برای اولین بار اقدام به پاشنه گذاری برای چاروق کرده است.

از استادکاران معروف استان زنجان می توان از خانم روح انگیز محمدی استادکار گلیم، آقای حسین فرجیان استاد چاقوسازی، آقای غلامعلی رضایی استاد چاقوسازی، آقای مظفر محمدی استادکار فرش، آقای منصور کاظمیان مقدم استاد کار ملیله، آقای نجف علی حاجیلو استادکار گیوه دوزی، آقای کریم ابطحی استادکار ملیله، آقای رحیم بهشتی استاد چاقوسازی، آقای محمد رسولی استادکار معرق و آقای علی چراغی استاد پیکره تراشی نام برد.

 

 

 

*حمایت از کارگاه های تولیدی صنایع دستی در برنامه دولت

یحیی رحمتی نیز معتقد است سه محور در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری در نظر گرفته شده که محورهای آن  شامل تدوین بسته حمایتی از کارگاه‌های تولیدی صنایع دستی و فرش، ایجاد ظرفیت هتلینگ و تدوین بسته حمایت از گردشگری است.

وی با بیان اینکه در بحث تدوین بسته حمایتی از کارگاه‌های تولید صنایع دستی و فرش و اجرای آن طبق مصوبات کشوری مقرر شده تا 38 کارگاه بزرگ راه‌اندازی یا حمایت شوند،افزود: سهم استان زنجان دو کارگاه معادل 5 درصد کارگاه‌های کشور است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان با اشاره به اینکه در راستای اجرای طرح روستاهای هدف صنایع دستی راه‌اندازی و حمایت از 322 کارگاه در 62 روستا در دستور کار قرار گرفته است، گفت: دو روستا در قالب 10 کارگاه باید در استان زنجان راه‌اندازی و حمایت می‌شدند.

وی سهمیه استان زنجان برای احداث یا افتتاح هتلینگ از مجموع 200 هتل کشور را دو مورد عنوان کرد و افزود: در استان زنجان راه‌اندازی یک مجتمع بین راهی نیز درنظر گرفته شده است.

رحمتی با اشاره به اینکه در راستای تدوین بسته حمایت از کارگاه‌های صنایع دستی دو کارگاه در حوزه مسگری با دریافت تسهیلات آماده افتتاح است،خاطرنشان کرد: در مجموع چهار کارگاه در حوزه صنایع دستی به فعالیت می‌پردازند.

وی با اشاره به تدوین بسته حمایتی در روستاهای هدف گردشگری در شهرستان‌های طارم، ایجرود، خدابنده و ماهنشان ابراز کرد: در راستای حمایت از این بخش تسهیلات از طریق صندوق کارآفرینی امید پرداخت شده است.

این مسئول با اشاره به انتخاب سه روستا به عنوان هدف صنایع دستی تصریح کرد: با پرداخت تسهیلات حمایتی در حال حاضر ضمن صیانت از 33 شغل، 29 شغل جدید در کارگاه‌های صنایع دستی روستایی ایجاد می‌شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان با اشاره به طرح بسته حمایتی در روستاهای هدف گردشگری از جمله روستای شیت در طارم، گلابر در ایجرود و بهستان در ماهنشان گفت: از اعتبارات دولتی 680 میلیون تومان برای شیت، 550 میلیون تومان برای گلابر و 210 میلیون تومان برای بهستاین هزینه شده است.

گفتنی است، همچنین به مناسبت روز جهانی صنایع دستی از ٢٠ تا ٢٢ خرداد در بازارچه صنایع دستی رختشویخانه این آثار صنایع دستی استان زنجان به فروش می رسد.//ن