از پایتخت تا عشایر، همه جای ایران سرای من است/ نگاهی به آداب و رسوم ایرانیان در عید نوروز

به گزارش موج رسا; عید سعید نوروز همراه با تحویل سال قدیم به سال جدید، آغاز بهار طبیعت و جشن باستانی ایرانیان است که در این ایام به دیدار یکدیگر رفته و سال نو را به همدیگر تبریک می‌گویند. ایران با تمدن چندین هزار ساله‌اش دارای تاریخی کهن بر جغرافیا بوده و آئین‌های اسلامی و ایرانی را در کنار هم آمیخته و اسلوب ایرانی- اسلامی یا همان مذهبی- آئینی را در زندگی خود به کار می‌برند.

 هر چند خاستگاه نوروز در ایران باستان است اما هنوز هم مردم مناطق گوناگون فلات ایران این ایام را جشن می‌گیرند و نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب شده و در برخی دیگر از کشورها از جمله تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان نیز تعطیل رسمی بوده و ملل مذکور نیز این روز را جشن می‌گیرند و به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره در پیام تبریک خود به مناسبت حلول سال نو می‌فرمایند آغاز سال جدید را به تمام ملت‌هایی که نوروز را جشن می‌گیرند، تبریک عرض می‌کنم.

نوروز با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز» توسط یونسکو نیز به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده ضمن اینکه نوروز، یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز به شمار می‌رود.

معمولا تمام ایرانی‌ها منزل بزرگ‌ترها و یا اماکن مقدس مانند امامزاده‌ها، حسینیه‌ها و مزار شهدا و یا حرمین مقدس امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) را برای لحظه تحویل سال، انتخاب می‌کنند و برخی‌ها نیز در منازل خودشان این لحظات را سپری می‌کنند. خواندن دعا و قرائت قرآن در دقایق منتهی به تحویل سال و سپس دیدار با بزرگان فامیل و تبریک سال جدید از رسوم مشترک تمام ایرانیان است اما هر نقطه از این سرزمین سرافراز به دلیل وجود اقوام گوناگون، آداب و رسوم مخصوص خود را دارد.

روزهای پایانی سال 99 و قرار گرفتن در آستانه سال جدید، بهانه‌ای شد تا به برخی آداب، رسوم و فرهنگ ایرانیان برای گرامیداشت نوروز بپردازیم.

 

*‌ آداب و رسوم زنجانی‌ها در عید نوروز/ دیدار بزرگترها اولویت است

آداب نوروز در استان زنجان نیز مانند مناطق دیگر کشور با آتش‌افروزی در آخرین سه‌شنبه سال (چهارشنبه‌سوری)، خانه‌تکانی، تزئین سبزه، چیدن سفره هفت‌سین، خرید لباس نو و صله رحم، همراه است.

حفظ حرمت و احترام به بزرگتر‌های فامیل در زنجان از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است به‌گونه‎ای که اولین روز و اولین منزلی که مورد دید و بازدید قرار می‏گیرد، منزل بزرگترین عضو خانواده (پدربزرگ و مادربزرگ) بوده و پس از آن دید و بازدید‌ها بر حسب بزرگی و حرمت و در نهایت فامیل نزدیک صورت می‎گیرد.

 

*‌ عیدی به تازه‏‌عروس‏ها

در استان زنجان همزمان با فرا رسیدن عید نوروز، رسم است که عیدی و هدایایی برای تازه‌عروس‏ها می‌برند و خانواده‌های عروس و داماد، هدایای خود را شادی‏کنان در داخل سینی و پارچه‏های سنتی چیده و روی سر یکی از دختران مجرد فامیل می‏گذارند و به خانه زوج جوان می‏روند. این مراسم در تمام مناطق استان زنجان مرسوم بوده و هر شهر و روستایی، آداب ویژه خود را دارد.

 

*‌ گره زدن سبزه و آرزو‌های جوانان

در سیزدهمین روز از سال نو که به عنوان «روز طبیعت» نامگذاری شده مردم استان زنجان نیز مانند سایر مناطق کشور به دامن طبیعت رفته و آخرین روز تعطیلی‎های نوروز را در خارج از خانه به سر می‌کنند و در این روز، جوانان با نیت‌های مختلف، سبزه‌ها را گره زده و آرزو‌های خود را از خداوند می‌خواهند و برای برآورده شدن آن دعا می‌کنند.

مردم زنجان با توجه به قدمت تاریخی و فراز و نشیب‎های بسیار خود در گذر زمان دارای آداب و رسوم، فرهنگ و خصلت‎های ویژه‎ای بوده و رسم‎های مختلف و خُلق و خوی اقوام مختلف طی سال‏های طولانی شکل گرفته، سینه‌به‌سینه به افراد یک جامعه منتقل شده و در طول سال‎ها، زنده و پابرجا مانده است.

یکی دیگر از رسوم قدیمی زنجانی‌ها این بوده که در روزهای قبل از آغاز سال نو برای رنگ کردن دیوارهای کاه‌گلی، گچ سفید را از دشت و کوهستان آورده و آن را با آب مخلوط می‌کردند و با جارو بر روی دیواها می‌پاشیدند و سپس خاک زرد را روی آتش گذاشته تا قرمز شود و با دست بر روی دیوار، نقش‌هایی از گل و درخت می‌کشیدند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در پایتخت ایران

در تهران، شب سال نو غذایی پُرقوت و گرم‌کننده مزاج به نام رشته‌پلو که با رشتۀ پلویی، خرما و کشمش سرخ کرده درست می‌شود، آماده می‌کنند که تهیه و خوردن آن آدابی دارد. رشته‌پلو ابتدا برای سرپرست خانواده که مشکلی در کسب و کار خود داشت، کشیده می‌شد تا «سررشته کار» تا آخر سال در دستش باشد. در هنگام تهیه این غذا اگر دختر بخت‌بسته‌ای در خانه وجود داشت ابتدا او زیر دیگ را روشن کرده و هنگام کشیدن غذا نیز در دیگ را باز می‌کرد اما او هنگام کشیدن پلو باید از خانه به بیرون می‌رفت و پشت در می‌ایستاد تا مادر یا مادربزرگش با یک بشقاب رشته‌پلو پشت در رفته و از او می‌پرسید کی هستی؟ سپس او باید در پاسخ می‌گفت باز کن و مادر پس از گشودن در بشقاب رشته‌پلو را به او می‌داد تا 2 قاشق از آن را در پشت در بخورد و بعد داخل خانه بیاید تا بختش در سال جدید باز شود.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در آذربایجان شرقی

در آذربایجان شرقی به چهارشنبه آخر سال «چَرشَنبه خاتون» می‌گویند. در روستاهای این استان، زنان در چهارشنبه‌سوری، بالای اجاق خوراک‌پزی شکل زنی زیبا را می‌کشند و زیر آن یک آینه و شانه می‌گذارند تا او زمان آمدن چرشنبه خاتون بتواند موهایش را شانه بزند که این کار بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفندماه تاکید دارد همچنین مردم آذربایجان شرقی، صبح آخرین چهارشنبه‌سوری بر سر آب رفته و کوزه‌ها را پر می‌کردند و از روی آن می‌پریدند و می‌خواندند: «آتیل ماتیل چرشنبه (عاطل و باطل شود چهارشنبه)/ بختیم آچیل چرشنبه (بختم باز شود چهارشنبه)»

گاهی هم دام‌ها را ازروی آب، عبور می‌دادند و از آب چشمه که در کوزه‌ها پر بود برای روشن کردن سماور، خمیر کردن نان یا پختن غذا استفاده می‌کردند.

چهارشنبه آخر سال در آذربایجان شرقی، شیربرنج می‌پزند و آن را با آجیل و شیرینی بر سفره می‌گذارند ضمن اینکه درست کردن 7 نوع خوراکی شیرین در این روز نیز مرسوم است.

 

*‌ شال سالّاما (شال‌اندازی)

رسم شال‌اندازی نیز یکی از رسوم آذربایجان شرقی است که در آن پسران جوان و نوجوان، شالی را از سوراخ بالای بام به پایین می‌انداختند. صاحبخانه در گوشه شال، مقداری آجیل و شیرینی می‌بست تا پسر آن را بالا بکشد. اگر پسر، دختری را می‌خواست و به او علاقه داشت، شال را پایین می‌انداخت و بالا نمی‌کشید و اگر خانواده دختر راضی بودند، نشانه‌ای به شال می‌بستند که البته این کار در استان زنجان نیز مرسوم بوده است.

یکی دیگر از رسوم آذربایجانی ها نیز این بوده که مردم در برخی مناطق، کوزه یا کاسه‌ای آب را نزد یک روحانی می‌بردند تا وی، چهل بار سوره یاسین را به آن بخواند و فوت کند تا آب تبرک شود سپس آب متبرک را برای برکت و باروری به گوشه‌کنار خانه و بر روی دام‌ها و محصولات می‌پاشیدند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در آذربایجان غربی

از رسم‌های زیبای نوروزی در آذربایجان غربی «تکم‌چی»ها است. تکم به بز ساخته‌شده از قطعات چوب گفته می‌شود که تکم‌چی‌ها آن را چند روز قبل از عید در کوچه‌ها چرخانه و اشعاری به زبان ترکی می‌خواندند و از مردم پاداش می‌گرفتند.

مردم آذربایجان غربی، اسفندماه را بایرام آیی (ماه عید) و هفته اول اسفندماه را «چیله قووان» یعنی هفته‌ای که چله زمستان را فراری می‌دهد یا یالانچی چارشنبه یعنی «چهارشنبه دروغین» می‌نامیدند. آن‌ها به چهارشنبه هفته دوم اسفندماه «کوله چارشنبه» یعنی چهارشنبه کوتاه می‌گفتند و به سومین چهارشنبه این ماه «موشتولوقچی چارشنبه» یعنی چهارشنبه پیام‌آور یا قره چارشنبه یعنی "چهارشنبه سیاه یا بزرگ و یا «خبرچی چارشنبه» می‌گفتند و در آخرین چهارشنبه اسفندماه، لباس‌های تمیز و تازه می‌پوشیدند و کوزه‌ای نو را در صبح روز چهارشنبه آخر سال، پُر آب تازه می‌کردند و چای صبحانه روز چهارشنبه‌شان را با آن آب درست می‌کردند تا بختشان باز و نیکو شود.

مراسم شال‌اندازی نیز از دیگر رسوم مردم آذربایجان غربی بوده است که در بالا توضیح داده شد.

برای باز شدن بخت دختران در آذربایجان غربی، دختران دم بخت به دستمال یا چارقد خود گره می‌زدند و از اولین رهگذر می‌خواستند که گره را بگشاید تا گره از کارشان باز شود.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در چهارمحال و بختیاری

زنان و کودکان در چهارمحال و بختیاری، اولین شنبه سال نو به بیرون از خانه می‌روند و گیاهان خوراکی تازه را می‌چینند تا بدی و پلیدی از مزارع و باغات آن‌ها دور شود که به این رسم «شنبه‌گردی یا شنبه‌گردش» می‌گویند که بیشتر خاص زنان و کودکان است و دختران در این رسم به امید باز شدن «بخت» خود سبزه را گره می‌زنند.‏

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در خراسان جنوبی

مراسم شام نوروزی از مراسم اهالی خراسان جنوبی است که در آن خانواده داماد برای تازه‌عروس عقدکرده خود به مبارکی سال جدید، هدایایی مثل لباس، کفش، کیف، برنج، گوشت و... می‌برند و خانواده عروس با مواد خوراکی در ایام نوروز، شام یا ناهاری تهیه کرده و آن‌ها را به خانه خود دعوت می‌کنند تا ارتباطات مستحکم شود.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در خراسان رضوی

مردم در خراسان رضوی، چند لحظه قبل از تحویل سال نو «آب جوجه خروس» یا شیر می‌خوردند زیرا معتقد بودند با خوردن آب جوجه خروس در طی سال، پوست بدن‌شان لطیف و درخشان و با خوردن شیر، پوست بدن‌شان سفید و نرم خواهد شد.

برخی از مردم نیز برای کسب روزی و ثروت، هنگام نشستن دور سفره سکه یا چند دانه برنج یا یک گوخدا (خرخاکی) در مشت می‌گرفتند یا کله جوجه خروس قرار می‌دادند و مردان نیز سر مرغ، دل و جگر و سنگدان و گردن پخته‌شده را می‌خوردند همچنین برای اینکه رزق و روزی حلال در طول سال، نصیب‌شان شود مقداری از کوکویی که از شب آخر سال کهنه مانده بود می‌خوردند تا دیگر از «کو؟ کو؟» گفتن در طول سال آسوده شوند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در خراسان شمالی

یکی از آئین‌های دائمی در خراسان شمالی، مراسم کوزه‌شکنی است. در این رسم، کوزه ای را مقداری آب می‌کنند و درون آن سکه پول می‌اندازند سپس آن را یکی از اعضای خانواده که معمولاً پسر خانواده است از پشت بام به پایین پرت می‌کند تا کوزه شکسته و آب آن پاشیده شود. آن‌ها شکستن کوزه را نشانه آلودگی‌ها و اندوه‌های یک‌ساله می‌دانستند همچنین آن‌ها برای رهایی از آلودگی‌ها، ظرف‌های مسی خود را به مسگرها می‌دادند و سفید می‌کردند.

 

*‌ آداب و سوم نوروز در سیستان و بلوچستان

مردم در سیستان و بلوچستان، تمام ظروف سفالی که در طول سال استفاده می‌شد را به بالای بام برده و می‌شکستند زیرا معتقد بودند ارواح پلید که درون آن‌ها جا گرفته سبب ناخوشی خانواده و اعضای آن می‌شود.

به سیزده بدر در بلوچستان «سفر بدر» می‌گویند و اعتقاد دارند روح‌های پلید، جن‌ها و مصیبت‌ها که از هر روزنه‌ای وارد خانه مردم شده و از تمیزی و خوشبویی گریزان هستند باید در این چند روز با خانه‌تکانی و سوزاندن مواد خوشبویی به نام «سوچکی» از خانه خارج شوند. کودکان قبل از سفر به صورت گروهی، دور خانه‌ها می‌چرخند و می‌خوانند «سفر خطر بلا بدر» تا پلیدی‌ها و روح‌های شیطانی از خانه دور شوند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در فارس

آداب و سوم خاصی در شیراز برگزار می‌شود. آن‌ها برای درخت نارنج خود، مراسم عروسی می‌گیرند به این معنی که اگر درخت آن‌ها بار کمی بدهد، زن صاحبخانه، زنان همسایه را دعوت می‌کند سپس زن صاحبخانه، اره‌ای برمی‌دارد تا شاخه‌های درخت را ببُرد اما یکی از زنان همسایه واسطه می‌شود و نمی‌گذارد او این کار را انجام دهد سپس تور بسیار نازکی بر روی درخت می‌کِشند، شکر پنیر روی آن می‌پاشند، کِل می زنند و با خواندن واسونک، شادی می‌کنند. این مراسم برای این برگزار می‌شود تا آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج زیادی بدهد.

 

*‌‌ آداب و رسوم نوروز در کرمانشاه

رسم آب‌پاشی به یکدیگر، آب‌تنی و شست‌وشوی خود با آب از دیگر مراسم کهن ایرانیان در نوروز است زیرا مردم می‌خواهند با آب‌پاشی به خود یا آب‌تنی، آلودگی‌های آتش و زمستان را زدوده و از خود دور کنند و خود را تطهیر و پاکیزه کنند. این رسم هنوز هم در میان گروهی از مردم رایج بوده و در جشن چهارشنبه‌سوری نیز می‌توان بقایای آن را دید.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در کرمان

هنگام تحویل سال در کرمان، آش رشته می‌پزند و و رشتۀ آش را زمان تحویل سال، درون آن می‌ریزند که رشته کارها تا پایان سال در دست‌شان باشد. در برخی نقاط نیز خود خانم‌ها رشته بریده و آش درست می‌کنند.

کرمانی‌ها معتقدند در زم‍‍ان ت‍ح‍وی‍ل س‍‍ال، آب‌ه‍‍ای ج‍‍اری در ی‍ک ل‍ح‍ظه م‍‍ی‌ای‍س‍ت‍ن‍د. در برخی م‍ن‍‍اطق اس‍ت‍‍ان ک‍رم‍‍ان ب‍‍ا زع‍ف‍ران و گ‍لاب ب‍ر ب‍دن‍ه ی‍ک ک‍‍اس‍ه چ‍ی‍ن‍‍ی دع‍‍ای م‍خ‍ص‍وص ت‍ح‍وی‍ل س‍‍ال را م‍‍ی‌ن‍وی‍س‍ن‍د و با آن ش‍رب‍ت درس‍ت م‍‍ی‌ک‍ن‍ن‍د و تمام اعضای خانواده این شربت را می‌نوشند تا در طول سال، سلامت باشند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در کهگیلویه و بویراحمد

از آئین سنتی مردم کهگیلویه و بویراحمد، چاله‌گرم‌کنون یا سفره‌پُرکنون است که در نخستین شب سال برگزار می‌شود. برای پر خیر و برکت بودن سال نو هر خانواده، سفره خود را پر از نان تازه کرده و با پخت غذاهای سنتی مانند شله‌ماش، شله‌عدس، شله‌بادام و شله‌کنجد، چاله یا اجاق خود را گرم نگه می‌دارد.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در گیلان

در گیلان، قبل از حلول سال نو نمایش عروس گوله همراه با آواز ریتمیک برگزار می‌شود. بازیگران این نمایش 3 نفر شامل غول، پیربابو و نازخانم هستند.

نقش نازخانم را پسر جوان با پوشیدن لباس زنانه اجرا می‌کرد. پیربابو یا کوسه، پیرمردی بود که سر تصاحب نازخانم با غول به جنگ و جدل می‌پرداخت. غول نیز برای خود، کلاهی از کلوش (ساقه برنج) درست می‌کرد و خود را با زنگوله‌ها و چماق می‌آراست تا عجیب به نظر برسد. این گروه به منازل مختلف می‌روند و سال نو را به صاحبخانه تبریک می‌گویند و هدایایی از او دریافت می‌کنند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در یزد

در یزد، آخرین شب سال بر روی پشت بام آتش روشن می‌کردند که به آن «آتش رو بوم کردن» می‌گفتند و معتقد بودند با این کار، سرما و سوزش زمستان را از بین می‌برند.

یزدی‌ها 10 روز مانده به نوروز را پنجه کوچک و 10 روز بعد از نوروز را پنجه بزرگ می‌گفتند و در پنجه بزرگ، مراسم مختلفی مانند چهارشنبه‌سوری، کوزه شکستن، پختن آش رشته، پختن نان شیرین، آماده کردن سفره هفت‌سین، خانه‌تکانی و خریدن لباس نو انجام می‌دادند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در لرستان

هنگام تحویل سال در لرستان برای آمدن باوُ نوروز، درب خانه خود را باز می‌گذاشتند. باوُ نوروز هنگام تحویل سال آنچه بر سفره موجود بود را بین افراد تقسیم می‌کرد و برکت سال آن خانه را معین و مشخص می‌کرد و اگر درها بسته بودند، باوُ نوروز، پشت در می‌ماند.

مردم لرستان به جای روز سیزده بدر در روز 14 فروردین به دامان طبیعت می‌رفتند.

در لرستان، آئین کوسه‌سوار یا ننه‌پیره برگزار می‌شد. مردم، ننه‌پیره را عامل سرمای سخت و مرگ‌ومیر در اواخر زمستان می‌دانستند. آن‌ها در این آئین، مردی بدون ریش را می‌آوردند و از او سواری می‌گرفتند تا نشان دهند که ننه‌پیره، دیگر کاری نمی‌تواند انجام دهد.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در همدان

در همدان نیز روزهای قبل از عید، کوسه و زن کوسه که مانند حاجی فیروز، پیام‌آورن شادی نوروزی و بهار بودند در نقش زن و شوهر چوپان با ساز و دُهُل از روستاها به شهر می‌آمدند و تعدادی از بچه‌ها به دنبال آن‌ها راه افتاده و وارد هر خانه‌ای که در آن باز بود، می‌شدند. آن‌ها بعد از وارد شدن به خانه اعیان و اشراف، شروع به حرکات جالب و خنده‌دار و رقص و پایکوبی می‌کردند و از این گروه از صاحبخانه‌ها پاداش نقدی یا غیرنقدی دریافت می‌کردند.

تمام اندام کوسه و زن کوسه، پوشیده شده و فقط 2 سوراخ جلوی چشمان و یک سوراخ جلوی بینی آن‌ها باز بود و روی لباس کوسه منگوله دوخته شده بود و چوب بلندی یک سر برجسته در دست او قرار داشت که به آن «قورچنگ» می‌گفتند. زن کوسه هم یک دامن کوتاه از چیت رنگارنگ به اسم «تنبان قری» می‌پوشید.

از غذاهای پیش از نوروزی همدان «قوت خدر نبی» یا غذای خضر نبی است که از ترکیب نان خشک، گردو، پنیر و شیر تهیه می‌شود و مردم بر این باورند که هرکس این غذا را بخورد، حضرت خضر بر او نظر دارد.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در میان ترکمن‌ها

در ترکمن‌صحرا پس از خانه‌تکانی برای برکت‌دار شدن خانه، نخ سفید و سیاه را با هم می‌بافند و بین آن اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و داغداغان قرار داده و در خانه می‌آویزند. آن‌ها در چهارشنبه آخر سال، موی سر پسرها را تراشیده و مقداری مو را در 2 طرف سر، روی گوش یا پشت سرها باقی می‌گذاشتند و به آن «قولپاق» می‌گفتند. آن‌ها در چهارشنبه‌سوری به صحراها رفته و چشمه‌های آب را به فال نیک می‌گرفتند و برای دفع بدی‌ها در راه بازگشت، سنگریزه برداشته و 7 بار به طرفی غیر از قبله پرتاب می‌کردند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در بوشهر

یکی از جالب‌ترین سفره‌ها در میان اقوام مختلف، سفره هفت‌سین بوشهری‌ها است. آن‌ها علاوه بر سفره هفت‌سین، یک سفره هفت‌میم دارند که متشکل از ماهی، میگو، میوه، مرغ، مربا، ماست و مسقطی است. از رسوم نوروزی مردم جنوب کشورمان علاوه بر شیرینی‌های خانگی، تهیه «قراپیچ» و «بی‌بی گلی» است.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در ایلات و عشایر قشقایی

قشقايي‌ها نیز مانند ديگر مسلمانان شیعه داراي اعياد مذهبي و مراسم ملي هستند. يكي از اين مراسم كه قبل از عيد نوروز برگزار مي‌شود، جشن اسفندماه است كه اسفند، نمايانگر بهار در ايل است. در اين ماه در منطقه قشلاق به علت تغيير درجه هوا و سرسبزي طبيعت و زادوولد دام‌ها و وفور لبنيات، چادر‌نشينان با روحيه بهتر از پيش جلوه مي‌كنند.

به همين منظور است كه شب اول اسفندماه مقداري جوهر قرمز در آب حل كرده و قسمتي از پشت و پهلوي گوسفندان را رنگ‌آميزي مي‌كنند چون طبيعت زيبا و رنگين شده است، گوسفندان هم بايد تغيير چهره بدهند در زماني كه خشكسالي است از اين مراسم و جشن خبري نيست.

علاوه بر رنگ كردن گوسفندان در جشن اسفندماه در ميان مردم قشقايي، رسم بر اين است كه هنگام عصر، دختربچه‌ها مقداري علوفه خشك و خار و خاشاك از بيابان جمع‌آوري كرده و آن‌ها را باغروب آفتاب در محلي آتش زده و در اطرافش شادماني مي‌كنند و هنگامي كه آخرين شعله‌هاي آتش در حال خاموشي است، اطرافش را سنگ‌چين مي‌كنند تا باد، خاكسترش را به هم نريزد.

هر خانواده‌اي پيش خود نيت مي‌كند كه سال آينده چه خواهد شد. صبح روز بعد به خاكسترها نگاه مي‌كنند در وسط آن معمولاً گودال‌هاي كوچكی كه شبيه جاي پاي گوسفند يا شتر است و بر اين اعتقاد كه در سال آينده شتر يا گوسفند به شانس آن‌ها مي‌آيد.

روز قبل از تحويل سال با آرد، روغن و خرما حلواي مخصوصي تهيه كرده و به عنوان آخرين روز سال براي مردگان خيرات مي‌كنند و در شب عيد سعي مي‌كنند شام مرتب و مفصلي نظير بره پلو يا مرغ پلو داشته باشند. قبل از تحويل سال نیز مقداري حنا خيسانده و آخر شب كه بچه‌ها در خواب هستند به دست آن‌ها مي‌مالند تا صبح كه بيدار شدند متوجه رنگين شدن كف دست خود شوند.

 

*‌ آداب و رسوم نوروز در ایلات و عشایر بختیاری

در بختیاری با خانه‌تکانی که به طور معمول 2 هفته قبل از عید، شروع می‌شود به استقبال سال نو می‌روند. فرش‌های آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان، یادآوری می‌کند که عید نزدیک است. آب ریختن دانه‌هایی مانند گندم، عدس و ماش برای تهیه سبزه سفره هفت‌سین نیز از حدود 10 روز قبل از عید آغاز می‌شود.

در بختیاری به خاطر موقعیت طبیعی و اقلیم کشاورزی به سبزه عید، اهمیت زیادی داده می‌شود و سبزه‌ها اغلب یک یا 3 نوع است چرا که سبزه، نشانه شروع سالی سبز و پربرکت به‌خصوص در زمینه زراعی است. در گذشته‌ای دور، سبزه را از صحرا می‌چیدند و آن را در بشقابی گذاشته و پای آن را خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می‌دادند.

چهارشنبه‌سوری نیز در این منطقه از قدمت زیادی برخوردار است. مردم در شب چهارشنبه آخر سال با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن سلامتی و رزق و روزی و پایان غم را طلب دارند. پریدن از روی آتش 3 بار تکرار می‌شود و هنگام پریدن از روی آتش، شعر زیر را می‌خوانند:

تش تش نوروز ایکنم / شادی هر روز ایکنم

سرخی تو سی مو / زردی مو سی تو

غم بره شادی بیا / محنت بره روزی بیا

 

بختیاری‌ها تعداد آتش‌ها را نیز مانند سبزه‌ها فرد می‌گیرند و معتقدند کسی که از روی آتش زوج بپرد، سال آینده چهارشنبه‌سوری نخواهد داشت. در مناطق بختیاری به چهارشنبه‌سوری «چهارشنبه‌سیری» یا «تش پرک» می‌گویند.

تهیه گندم برشته که به آن گندم بوداده می‌گویند از رسوم دیرینه این منطقه است که به طور معمول، گندم برشته را با شاهدانه مخلوط می‌کنند و در روز عید، عیدی می‌دهند.

یکی دیگر از رسوم این منطقه، برگزاری عید رفتگان است. این عید که یک روز پیش از روز عید برگزار می‌شود «عید علفه» یا عید کوچک نیز خوانده می‌شود. مردم در این روز به زیارت اهل قبور می‌روند و روی مزار آن‌ها سبزه می‌گذارند.

ایران، کشور متمدن و ریشه‌داری در دنیا بوده و تک‌تک مناطق آن فرهنگ، هنر، رسم و سلیقه خاص خود را دارد که نمونه بسیار کوچکی از آن‌ها بیان شد و این نشان می‌دهد که ایرانیان با وجود قوم، قبیله و گروه‌های مختلف دارای اتحاد، یکدلی و یکرنگی بوده و همگان نوروز را جشن گرفته و برای همدیگر آرزوی خوشی، سعادت، سلامتی و برکت می کنند.

 

*‌ نوروز کرونایی

شیوع ویروس کرونا از اسفندماه سال 98 تمام مراسم و برنامه‌ها از جمله عید نوروز را تحت تاثیر قرار داده و نوروز 1400 برای دومین سال پیاپی است که مراسم و آئین‌های نوروزی مانند سال‌های گذشته برگزار نخواهد شد. از آنجایی که اجتماع، دست دادن و روبوسی کردن از مهمترین راه‌های انتقال ویروس کرونا بیان شده است، دید و بازدید مرسوم هر سال در نوروز 98 انجام نشد و این کار در نوروز 1400 نیز خیلی کمرنگ خواهد بود ضمن اینکه سفرهای نوروزی سال 1400 نیز مانند 1399 انجام نخواهد شد و یا اگر انجام شود نیز خیلی کم و محدود خواهد بود تا به زودی با ریشه‌کن شدن ویروس منحوس کرونا دوباره بتوانیم آئین و آداب و رسوم عید نوروز را مانند سال‌های گذشته و با تاسی از فرهنگ و هنر ایرانی- اسلامی انجام دهیم.// آ