آغاز تحقیقات دانشمند زنجانی در رابطه با کرونا

به گزارش موج رسا; متولد سال 1346 در زنجان  بوده و دیپلم خود در رشته علوم تجربی را در سال 1365 از دبیرستان دکتر علی شریعتی و لیسانس شیمی محض را در سال 1369 با رتبه دوم از دانشگاه مازندران دریافت کرد. وی در سال 1369 در آزمون کارشناسی ارشد شیمی، رتبه اول کشوری را کسب کرد و در سال 1371 در مقطع کارشناسی ارشد در رشته شیمی آلی از دانشگاه مازندران با رتبه اول، فارغ‌التحصیل شد و در سال 1371به عنوان دانشجوی نمونه این دانشگاه و دانشجوی نمونه کشور در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب شد. در سال 1372 در آزمون‌های دکتری شیمی آلی دانشگاه تربیت مدرس و اعزام به خارج از کشور پذیرفته شده و در سال 1375 موفق به اتمام دوره دکتری در رشته شیمی آلی با معرفی شیوه جدیدی در سنتز مواد آلی و انتشار 7 مقاله در مجلات معتبر  بین‌المللی ISI در دانشگاه تربیت مدرس با کسب رتبه اول شد.

این استاد دانشگاه از سال 1369 تاکنون دروس متنوع شیمی را در دانشگاه‌های کشور در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تدریس کرده و راهنمای پایان‌نامه دانشجویان زیادی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری بوده و دانشجویان نمونه کشوری را به عرصه علم و دانش کشور معرفی کرده است.

این افتخار علمی کشور در سال 2008 به سبب تلاش‌های ارزشمند پژوهشی از سوی کمیته علوم و فناوری سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان دانشمند برگزیده کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی انتخاب و معرفی شد همچنین در سال 2012 به سبب تلاش‌های ارزشمند پژوهشی از سوی موسسه بین‌المللی ISI به عنوان دانشمند بین‌المللی این موسسه معرفی شده است.

وی بارها به عنوان استاد نمونه دانشگاه، پژوهشگر نمونه دانشگاه، پژوهشگر نمونه و ممتاز استان انتخاب شده و از سوی معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری به عنوان استاد سرآمد، معرفی شده است.

به مناسبت هفته بسیج، روز بسیج دانشجویی و همچنین قرار گرفتن در آستانه روز دانشجو، گفت‌وگویی با علی رمضانی، استاد شیمی دانشگاه زنجان انجام دادیم.

*‌ موج رسا: بسیج در برهه‌های زمانی مختلف در کشور و در عرصه علم و پژوهش کشور چه نقشی داشته است؟

* رمضانی: همانطور که امام خمینی(ره) فرمودند: بسیج، لشکر مخلص خدا است. بسیج در طول تاریخ انقلاب اسلامی هر جا که احساس نیاز بوده، ورود پیدا کرده و عملکرد بسیار خوبی داشته است. چه در زمانی که احساس نیاز به دفاع از امنیت مرزهای کشور  بوده و چه در زمان جهاد سازندگی، کمک به توسعه روستاها، کشاورزی، آموزش روستاییان، کارآفرینی و خودکفایی عملکرد بسیار عالی داشته و چون از بطن مردم است در همه جا حضور دارد. همچنین حضور بسیج در شرایط بهداشتی که اکنون به دلیل شیوع ویروس کرونا حاکم شده نیز توانسته کمک موثری در حوزه بهداشتی و درمانی داشته باشد.

چون بسیج، نیرویی در داخل جامعه و از بین مردم است در بخش‌های مختلف با یک فرماندهی مشخص می‌توانند این کارها را به خوبی پیش ببرند و در تمام بخش‌های علمی، آموزشی، پژوهشی، فناوری، دفاع از مرز و بوم کشور و حفاظت از مردم و موارد دیگر که در جهت ارتقا، رشد و توسعه جامعه ما بوده، نقش ارزنده و بسیار عالی داشته است.

*‌ موج رسا: از حضور خودتان در بسیج بفرمایید:

*‌ رمضانی: حضور و خدمت در این قشر، توفیق زیادی برای بنده بوده و من بیشتر یاد گرفته‌ام و خودم را کارآموز می‌دانم که مسائل زیادی از بزرگواران آموخته‌ام. بیشتر کارهایی که ما در بسیج به آن پرداخته‌ایم در حوزه‌های علمی و پژوهشی و هدایت جوانان در این حوزه‌ها و داوری طرح‌ها بوده و گاهی هم جلسات مختلف مشاوره و همفکری با برادران داشتیم.

بخشی از دانشجویانی که در دانشگاه، آموزش می‌دهیم نیز از همین نیروهای بسیجی هستند و در نتیجه، عمده کار ما مشاوره در حوزه علمی و فناوری و تشویق جوانان به تفکرهای کاربردی بوده و خوشبختانه توفیقات خوبی هم حاصل شده و بعضی از این جوانان، وارد صنعت شده و کارهای مهم انجام داده و برخی دیگر تولید علم را در پیش گرفته و در مرزهای دانش، حرکت کرده‌اند و وضعیت و نقش بسیج را روزبه‌روز روشن‌تر می‌بینم و در حوزه‌های مختلف مانند همیشه به رشد و بالندگی جامعه اسلامی ما کمک خواهد کرد.

*‌ از افتخارات و موفقیت‌های خود در دوران دانشجویی و استادی بفرمایید:

* رمضانی: اولاً هر موفقیتی که حاصل شده، خواست خداوند عالم بوده و او هدایت‌کننده، کمک‌کننده و یاور اصلی است اما خود فرد هم باید تلاش کند و افرادی که واقعاً تلاش کنند، خداوند هم به آن‌ها کمک می‌کند و این موضوعت مهمی است که جوانان برای انجام هر کاری باید به خداوند توکل کنند.

اگر خداوند قبول کند، رتبه یک کنکور کارشناسی ارشد کشور را به دست آوردم و همینطور برگزیده الپیاد دانشجویی بودم و بعد هم در دوره دکتری با رتبه یک، پذیرفته شدم. بعد از آن وارد دوره‌های کاری در دانشگاه‌ها شدم و توفیقات بسیار خوبی به دست آمده است. مقدار زیادی از وقت ما در حوزه توسعه علمی و تولید علم و گسترش مرزهای دانش  بوده و همینطور در بخش‌های کاربردی بوده و به‌خصوص در چند سال اخیر که کاربرد علم در زندگی بشر، بیشتر شده بر روی مواد اولیه دارویی کارهای خوبی انجام داده‌ایم و جوانان زیادی را در این حوزه، پرورش داده‌ایم که تعدادی از آن‌ها هم‌اکنون کارهای بزرگی در صنایع دارویی و چرخه مواد اولیه دارویی و مواد موثر دارویی انجام می‌دهند که هم برای بنده و هم برای کشور، مایه افتخار هستند.

امسال بنده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان سرآمد علمی معرفی شدم که این معرفی بر اساس توسعه مرزهای دانش در مجلات بسیار معتبر و داشتن ارجاعات بسیار پرکیفیت در مجلات بسیار مهم دنیا است.

از سال 91 برگزیده جشنواره بین‌المللی خوارزمی هستم که جشنواره بسیار مهم در حوزه علم و فناوری است و همینطور توفیق داشتم که 4 دانشجوی نمونه کشوری را تربیت کنم که این‌ها هم افتخار و توفیق بزرگی برای من بوده و از بین دانشجویانی که تربیت کرده‌ام، برخی عضو هیات علمی دانشگاه‌های بزرگ کشور و حتی استاند دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند و سرآمد علمی کشور به شمار می‌روند و من هم به آن‌ها افتخار می‌کنم. برخی دیگر از دانشجویانم را در صنعت و بخش‌های دیگر جامعه می‌بینم که آن‌ها نیز مایه افتخارم هستند و تلاش‌هایشان ارزنده است و توفیق داریم که آنچه از دستمان بربیاید مطالب علمی را به آن‌ها آموزش داده و تشویق کنیم که آن راه را ادامه دهند.

*‌ موج رسا: رمز موفقیت‌هایتان را در چه می‌بینید؟

*‌ رمضانی: توکل بر خداوند و کمک و همفکری بزرگان و هدایت‌ها رهبر معظم انقلاب و همینطور مسئولین محترم کشوری و لشکری که نقش اساسی داشته و یاری کرده‌اند البته این موفقیت‌ها کافی نبوده و باید تلاش‌های بیشتری انجام دهیم. شرایط سختی به دلیل تحریم‌ها وجود دارد اما کشور ما با توجه به منابع گسترده خود این توانایی را دارد که بتواند جوانان را به سمت منابع ارزشمند، ارزش افزوده و غنی‌سازی اقتصاد هدایت کرده و بنا به فرمایش رهبر انقلاب این اقتصاد از درون باید غنی شود و البته این مساله نیز روشن است زیرا امکانات و نیروی انسانی قوی داریم که در این جهت باید حرکت کرده و به اقتصاد مقاومتی، تولید و جهش تولید، توجه کنیم. تاکید و نامگذاری سال‌های اخیر از سوی رهبر انقلاب نشان می‌دهد نیروی انسانی را که تربیت می‌کنیم باید به مسائل اقتصادی و حوزه‌های کاربردی توجه کنیم و در این راستا حتی برای دانشجویان Ph.d که وظیفه عمده آن‌ها تولید علم است نیز پروژه کاربردی تعریف کرده‌ایم.

خوشبختانه وضعیت خوب بوده و آینده روشنی برای جوانان پرتلاشی که ما در بخش‌های مختلف جامعه و بسیج داریم، می‌بینم که اثرگذااری زیادی در رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشورمان قطعا خواهند داشت که با کمک و تلاش این عزیزان، تحریم‌های شدید هم نقش بر آب خواهد شد و از بین خواهد رفت.

*‌ موج رسا: در حوزه بیماری کرونا چه اقدامات و کارهای تحقیقاتی انجام داده‌اید؟

*‌ رمضانی: آنچه که ما بیشتر به صورت عملیاتی بر روی آن کار می‌کنیم، مواد اولیه دارویی ضد سرطان و مواد اولیه داروهای ضد التهاب است.

در حوزه ویروس کرونا نیز تولیدات علمی داریم و 2 مقاله در این حوزه را گروه پژوهشی دکتر رمضانی در سال 2020 در دانشگاه زنجان منتشر کردند.

چون تست داروهای کرونا در دنیا نیز مشکل است، تحقیقاتی که در حوزه کشف دارو یا طراحی دارو انجام می‌دهیم، بیشتر مطالعات کامپیوتری است که چند نفر از دانشجویان دکتری بنده در این زمینه، کار می‌کنند که یافتن بررسی رفتارهای بعضی از مولکول‌ها است که ببینیم اثرشان بر روی پروتئین‌هایی که در غشای ویروس قرار دارد، چگونه است. معمولاً برای مبارزه با ویروس‌ها به روش شیمیایی 2 راه وجود دارد؛ یکی اینکه موادی ساخته شود که با غشای ویروس، درگیر شده و اجازه ندهد که به سلول هدف، متصل شود. یکی هم موادی هستند که وارد سلول شده و در داخل سلول با ویروس، می جنگند. در حوزه کرونا بخش عمده‌ای که مورد توجه است این است که مواردی را مطالعه کنند که اجازه ورود ویروس به سلول را ندهد و برخی از پروتئین‌هایی که در واقع ویروس در غشا دارد را بلوکه کند زیرا اگر بلوکه کرد، دیگر ویروس نمی‌تواند غشای سلول مربوطه را پیدا کرده و به آن بچسبد.

در حوزه ویروس کرونا کارهای محاسباتی انجام می‌دهیم و یک مقاله نیز به صورت پیش‌چاپ که تولید چند ماه قبل است، منتشر شده اما در حد محاسبات کامپیوتری است که نشان می‌دهد که بعضی از این مواد می توانند واکنش خوبی داشته باشند. این مطالعات باید به طور مرتب انجام شود تا به نتایج لازم برسد که زمان‌بر است. بخش دیگر اقدامات در حوزه کرونا نیز صنعتی بوده که دانشجویان بنده انجام داده‌اند و امکاناتی در حوزه تولید مواد شوینده بوده که هدایت کردیم تا کارهای تولیدی انجام شود و کارهای تحقیقاتی ما در حوزه کرونا فعلا در حد انتشار مقالات علمی بوده است.

*‌ موج رسا: چه شرایطی برای یافتن داروی کرونا لازم است؟

*‌ رمضانی: اصولاً یافتن داروی جدید در دنیا، پدیده بسیار پیچیده و پرهزینه بوده و می‌گویند اگر کسی به صورت شانسی به دنبال یافتن داروها برود باید 500 هزار ماده شیمیایی را تست کند که ممکن است یکی از آن‌ها وارد بازار شود. در نتیجه، کسی به طور شانسی به دنبال کشف و مطالعه دارو نمی‌رود و معمولاً روش عاقلانه‌ای که امروز وجود دارد از روش‌های محاسباتی استفاده می‌کنند که بتوانند با روش‌های محاسباتی این 500 هزار دارو را به 200 عدد تقلیل داده و بر روی آن کار پژوهشی انجام دهند که حتی این‌ها هم بسیار زمان‌بر است و به همین دلیل وقتی کرونا مطرح شد در دنیا هم نتوانستند به سمت یافتن داروی جدید، حرکت کنند و تاکید بر روی استفاده از داروهای موجود در بازار است تا ببینند کدام یک از آن‌ها می‌توانند بر علیه ویروس عمل کنند.

داروهایی که تاکنون مطرح شده نیز بعضی از آن‌ها داروهایی بودند که ضد ویروس بودند و بر علیه ویروس‌های دیگر هم استفاده می‌شدند و آمدند بر  علیه کرونا هم تست کردند و در واقع، کار داروشناسی انجام دادند تا اینکه یک مولکول جدید معرفی کنند زیرا معرفی مولکول جدید، زمان‌بر و پیجیده بوده و ممکن است بین 5 تا 10 سال طول بکشد ضمن اینکه فقط هزینه تحقیقات برای ورود مولکول جدید به بازار دارویی، بین 100 میلیون تا 5 میلیارد دلار است.

تولید داروی کرونا، شدنی است اما پیچیده است. الان 4 هزار تا مولکول در بازار دارویی وجود دارد که برخی از آن‌ها ضد ویروس و برخی برای کارهای دیگر است و اگر یک بیماری ویروسی جدید مانند کووید 19 متولد شده، همان داروهای ضد ویروسی که در بازار است را دوباره بر روی این بیماری تست می‌کنند تا ببینند اثر دارد یا نه.

اگر به سال 1980 برگردیم که ویروس HIV در جامعه انسانی بروز کرد باز هم هیمنطور بود و داروهای ضد ویروسی موجود در بازار را تست کردند و یا موادی که به عنوان ضد ویروس ساخته شده بودند و می‌توانستند بر علیه ویروس‌ها کار کنند را تست کردند و در عرض 10 سال، چند مورد داروی ضد ویروسی معرفی کردند و امروز شاید 15 مورد دارو برای بیماری HIV وجود دارد که هنوز هم می‌گویند با این همه دارو این بیماری به صورت کامل، درمان نمی‌شود و نمی‌تواند عمر بیماران را زیاد کند و بیماران مجبورند چند دارو را تا آخر عمر مصرف کنند البته به کمک داروها عمده افراد به عمر طبیعی رسیده‌اند و در صورت مصرف، آن کمتر شده است هر چند درمان را کامل نمی‌کند و جمعیت مبتلایان به ویروس را نمی‌تواند به صورت کامل درمان کند و فقط جمعیت را کنترل می‌کند و افراد باید تا اخر عمر مصرف کنند.

HIV اچ هم شبیه کووید 19 یک ویروس RNA بوده و مبارزه با این ویروس‌ها پیچیده است زیرا ویروس‌ها امکانات کم و ساختار ساده‌ای دارند و به همین دلیل، مبارزه با ویروس‌ها سخت است اما مبارزه با باکتری‌ها آسان است زیرا آنزیم و امکانات زیادی داشته و غشای فعال و سازمان گسترده‌ای دارد و آسیب زدن به یک سازمان گسترده، آسان‌تر است و به همین دلیل، شیمی‌درمانی باکتری‌ها معمولاً آسان‌تر است.

ویروس‌ها به دلیل ساختار ساده‌ای که دارند در خارج از سلول، قادر به تکثیر جمعیت نیستند و برای اینکه جمعیتشان را زیاد کند باید وارد سلول شوند و به محض وارد شدن به سلول، امکانات و مواد داخل و آنزیم‌های داخل سلول را به کمک سیستم آنزیمی خود استفاده کرده و جمعیتش را در داخل سلول، زیاد می‌کند و در نهایت سلول را منهدم می‌کند و سلول از بین می‌رود و جمعیت ویروس که افزایش یافته هر کدام به سراغ یک سلول جدید می‌رود و به همین ترتیب، سلول‌ها را تخریب کرده و عفونت ایجاد می‌کند. بنابراین اندازه ویروس کرونا خیلی کم و حدود 100 نانو میلی است یعنی در یک میلی‌متر حدود 10 هزار تا از ویروس کرونا می‌توان در کنار هم چید در صورتی که اندازه کوچکترین باکتری‌ها بیش از 10 برابر این ویروس است.

نکته مهم دیگر در اسیب رساندن به ویروس‌ها این است که اجازه ندهیم ویروس، وارد سلول شود و راه دیگر این است که وقتی وارد سلول شد باید برویم در دورن سلول با آن مبارزه کنیم و اگر بخواهیم درون سلول با ویروس، مبارزه کنیم باید بر علیه ماده ژنتیکی ویروس عمل کنیم یعنی موقعی که ویروس ماده ژنتیکی را زیاد می‌کند آن موقع به روش شیمیایی اختلال ایجاد کنیم.

*‌ چرا یافتن دارو برای کرونا سخت است؟

*‌ رمضانی: به دلیل اینکه باید با ماده ژنتیکی ویروس بر علیه آن وارد جنگ شیمیایی شویم ماده ژنتیکی سلول سالم که آلوده شده، ماده ساختار شیمایی شبیه به ساختار ماده ژنتیکی ویروس است و ممکن است به سلول آسیب بزند پس خیلی باید بر روی آن  کار شود تا اینکه ماده ژنتیکی آسیب‌رسان نباشد به‌خصوص وقتی که این مواد می‌خواهند وارد سلول شوند.

همین تبخال ساده را در نظر بگیرید. تبخال معمولاً در افرادی که سیستم دفاعی قوی دارند، خودبه‌خود خوب می‌شود اما افرادی که سیستم دفاعی ضعیف دارند مجبورند از پماد استفاده کنند تا تبخال، خوب شود. تبخال، جزء ویروس‌هایی است که از حدود سال 1950 شناخته شده که در آن سال، داروی یودکسیودین برای تبخال وارد بازار شد و تقریباً تا 1980 از اغلب بازارها جمع‌آوری شد چون داروی جدیدی وارد شد که بهتر از آن بود.

*‌ موج رسا: واکسن تا چه حدی می‌تواند برای کرونا موثر باشد؟

*‌ رمضانی: همانطور که گفته شد، یافتن دارو برای سیستم‌های ساده، بسیار سخت است و هر ماده‌ای را نمی‌توان به عنوان دارو استفاده کرد و الان نیز تحقیقاتی برای تولید واکسن انجام می‌شود و خبرهای امیدوارکننده‌ای هم وجود دارد و که اگر تولید شود، معمولاً می‌تواند راهکار مناسب‌تری باشد که البته آن هم دشواری‌های خاص خودش را دارد زیرا یک کار تجربی بسیار دشواری است و واکسن هم اگر ویروس دچار تغییر ژنتیکی نشود می‌تواند عمر مناسبی داشته باشد و ممکن است 6 ماه در مورد ویروس‌ها پاسخگو باشد و یا اینکه ممکن است حتی تا 10 سال هم مصونیت ایجاد کند اما برخی ویروس‌ها دچار تغییرات می‌شوند و حتی همین واکسن آنفلوآنزا که امسال وارد شد به دلیل تغییر ویروس، متفاوت با سال قبل بود. در هر صورت در ایران و دنیا برای تولید واکسن، تلاش می‌کنند و امیدواریم خداوند عنایت کند و جهش‌هایی در ویروس انجام شود که فعالیت ان کاهش یافته و در نهایت از بین برود.

*‌ موج رسا: مردم در شرایط کنونی چه رفتاری باید داشته باشند؟

*‌ رمضانی: در وضعیت فعلی مردم باید مواظب باشند و مسائل بهداشتی را رعایت کنند و در صورتی که مردم، تمام مسائل بهداشتی را رعایت کنند، ویروس خودبه‌خود از بین می‌رود زیرا ویروس در بیرون از سلول، قادر به تکثیر جمعیت خود نیست و امیدوارم تک‌تک مردم به این باور رسیده باشند که سلول‌های بدن خود را مجانی در اختیار ویروس منحوس کرونا قرارندهند زیرا ویروس برای افزایش جمعیت، نیاز به سلول دارد و در صورتی که نتواند وارد سلول شود و نتواند جمعیتش را زیاد کند، طبیعی است که از بین می‌رود و تاکید می‌کنم عمر سیستم ویروس در خارج از بدن، محدود است اما اگر وارد سلول شده و تکثیر شود، وحشتناک است.

با سرفه یا عطسه کردن یک فرد آلوده 200 میلیون ویروس، خارج می‌شود و حتی در هنگام صحبت کردن و تنفس عادی نیز ویروس‌ها به بیرون خارج می‌شوند و در شرایط کنونی، مهم این است که مردم مسائل بهداشتی را رعایت کنند یعنی در مکان‌های سربسته تجمع نکنند و فاصله اجتماعی را رعایت کنند.

ماسک هم تا حدی موثر است اما اگر افرادی که در فضای بسته، جمع می‌شوند ماسک هم داشته باشند، تاثیر آن کمتر می‌شود و حتی اگر فاصله بیشتر بوده و فضا هم بسته باشد اما افراد به مدت طولانی در آن قرار گیرند در صورتی که جمعیت ویروس در هوا زیاد باشد از ماسک هم می‌توانند وارد بدن دیگران شوند و بسیاری از ماسک‌ها نمی‌توانند آن را فیلتر کنند و تخمین زده شده که اگر 1000 تا ویروس وارد بدن شود، می‌تواند فرد را مبتلا کند.

راجع به ماندگاری ویروس در سطوح مختلف نیز مقالاتی توسط گروه پژوهشی دکتر رمضانی منتشر شده و این‌ها فعالیت‌هایی است که در خصوص ویروس کرونا انجام داده‌ایم.

بهنام آقاجانلو